آن که ارض الله واسع گفته‌‌اند ** عرصه‌‌ای دان کانبیا در رفته‌‌اند
Know that the saying, “God's earth is wide,” refers to an exceedingly sublime expanse belonging to the prophets.
دل نگردد تنگ ز آن عرصه‌‌ی فراخ ** نخل تر آن جا نگردد خشک شاخ
The heart is not oppressed by that spacious expanse: there the fresh boughs of the palm-tree do not become dry.
حاملی تو مر حواست را کنون ** کند و مانده می‌‌شوی و سر نگون
At present thou art bearing (the burden of) thy senses: thou art becoming weary and exhausted and (ready to fall) headlong.
چون که محمولی نه حامل وقت خواب ** ماندگی رفت و شدی بی‌‌رنج و تاب3185
Since, at the time of sleep, thou art borne (on high), and art not bearing (the burden), thy fatigue is gone and thou art free from pain and anguish.
چاشنیی دان تو حال خواب را ** پیش محمولی حال اولیا
Regard the time of sleep as a (mere) taste (sample) in comparison with the state in which the saints are borne (on high).
اولیا اصحاب کهفند ای عنود ** در قیام و در تقلب هم رقود
The saints are (like) the Men of the Cave, O obstinate one: they are asleep (even) in rising up and turning to and fro.
می‌‌کشدشان بی‌‌تکلف در فعال ** بی‌‌خبر ذات الیمین ذات الشمال
He (God) is drawing them, without their taking trouble to act, without consciousness (on their part), to the right hand and to the left.
چیست آن ذات الیمین فعل حسن ** چیست آن ذات الشمال اشغال تن
What is that right hand? Good deeds. What is that left hand? The affairs of the body.
می‌‌رود این هر دو کار از انبیا ** بی‌‌خبر زین هر دو ایشان چون صدا3190
These two (kinds of) actions proceed from the prophets, (while) they are unconscious of them both, like the echo:
گر صدایت بشنواند خیر و شر ** ذات کوه از هر دو باشد بی‌‌خبر
If the echo causes thee to hear good and evil, the mountain itself is unconscious of either.
گفتن مهمان یوسف علیه السلام را که آینه آوردمت ارمغان تا هر باری که در وی نگری روی خوب خود بینی مرا یاد کنی
How the guest said to Joseph, “I have brought thee the gift of a mirror, so that whenever thou lookest in it thou wilt see thine own fair face and remember me.”
گفت یوسف هین بیاور ارمغان ** او ز شرم این تقاضا زد فغان
Joseph said, “Come, produce the gift.” He (the guest), on account of shame (confusion) at this demand, sobbed aloud.
گفت من چند ارمغان جستم ترا ** ارمغانی در نظر نامد مرا
“How many a gift,” said he, “did I seek for thee! No (worthy) gift came into my sight.
حبه‌‌ای را جانب کان چون برم ** قطره‌‌ای را سوی عمان چون برم
How should I bring a grain (of gold) to the mine? How should I bring a drop (of water) to the (Sea of) ‘Umán?
زیره را من سوی کرمان آورم ** گر به پیش تو دل و جان آورم3195
I shall (only) bring cumin to Kirmán, if I bring my heart and soul (as a gift) to thee.
نیست تخمی کاندر این انبار نیست ** غیر حسن تو که آن را یار نیست
There is no seed that is not in this barn, except thy beauty which hath no equal.
لایق آن دیدم که من آیینه‌‌ای ** پیش تو آرم چو نور سینه‌‌ای
I deemed it fitting that I should bring to thee a mirror like the (inward) light of a (pure) breast,
تا ببینی روی خوب خود در آن ** ای تو چون خورشید شمع آسمان
That thou mayst behold thy beauteous face therein, O thou who, like the sun, art the candle of heaven.
آینه آوردمت ای روشنی ** تا چو بینی روی خود یادم کنی
I have brought thee a mirror, O light (of mine eyes), so that when thou seest thy face thou mayst think of me.”
آینه بیرون کشید او از بغل ** خوب را آیینه باشد مشتغل3200
He drew forth the mirror from beneath his arm: the fair one's business is with a mirror.
آینه‌‌ی هستی چه باشد نیستی ** نیستی بر گر تو ابله نیستی
What is the mirror of Being? Not-being. Bring not-being (as your gift), if you are not a fool.