چون نمی‌‌سوزی چه شد خاصیتت ** یا ز بخت ما دگر شد نیتت‌‌

How art thou not burning? What has become of thy specific property? Or has thy intention changed because of our fortune?

می‌‌نبخشایی تو بر آتش پرست ** آن که نپرستد ترا او چون برست‌‌ 825

Thou hast no pity (even) on the fire-worshipper: how (then) has he been saved who does not worship thee?

هرگز ای آتش تو صابر نیستی ** چون نسوزی چیست قادر نیستی‌‌

Never, O fire, art thou patient: how burnest thou not? What is it? Hast thou not the power?

چشم بند است این عجب یا هوش بند ** چون نسوزاند چنین شعله‌‌ی بلند

Is this a spell, I wonder, that binds the eye or the mind? How does such a lofty flame not burn?

جادویی کردت کسی یا سیمیاست ** یا خلاف طبع تو از بخت ماست‌‌

Has some one bewitched thee? Or is it magic, or is thy unnatural behaviour from our fortune?”

گفت آتش من همانم ای شمن ** اندر آ تو تا ببینی تاب من‌‌

The fire said: “I am the same, O idolator: come in, that thou mayst feel my heat.

طبع من دیگر نگشت و عنصرم ** تیغ حقم هم به دستوری برم‌‌ 830

My nature and element have not changed: I am the sword of God and by (His) leave I cut.

بر در خرگه سگان ترکمان ** چاپلوسی کرده پیش میهمان‌‌

The Turcoman dogs fawn at the tent-door before the guest,

ور به خرگه بگذرد بیگانه رو ** حمله بیند از سگان شیرانه او

But if any one having the face of a stranger pass by the tent, he will see the dogs rushing at him like lions.

من ز سگ کم نیستم در بندگی ** کم ز ترکی نیست حق در زندگی‌‌

I am not less than a dog in devotion, nor is God less than a Turcoman in life (living power).”

آتش طبعت اگر غمگین کند ** سوزش از امر ملیک دین کند

If the fire of your nature make you suffer pain, it burns by command of the Lord of religion;

آتش طبعت اگر شادی دهد ** اندر او شادی ملیک دین نهد 835

If the fire of your nature give you joy, (that is because) the Lord of the Judgment puts joy therein.

چون که غم بینی تو استغفار کن ** غم به امر خالق آمد کار کن‌‌

When you feel pain, ask pardon of God: pain, by command of the Creator, is efficacious.

چون بخواهد عین غم شادی شود ** عین بند پای، آزادی شود

When He pleases, pain itself becomes joy; bondage itself becomes freedom.

باد و خاک و آب و آتش بنده‌‌اند ** با من و تو مرده با حق زنده‌‌اند

Air and earth and water and fire are (His) slaves: with you and me they are dead, but with God they are alive.

پیش حق آتش همیشه در قیام ** همچو عاشق روز و شب پیچان مدام‌‌

Before God, fire is always standing (ready to do His behest), writhing continually day and night, like a lover.

سنگ بر آهن زنی بیرون جهد ** هم به امر حق قدم بیرون نهد 840

If you strike stone on iron, it (the fire) leaps out: ’tis by God's command that it puts forth its foot.

آهن و سنگ ستم بر هم مزن ** کاین دو می‌‌زایند همچون مرد و زن‌‌

Do not strike together the iron and stone of injustice, for these two generate like man and woman.

سنگ و آهن خود سبب آمد و لیک ** تو به بالاتر نگر ای مرد نیک‌‌

The stone and the iron are indeed causes, but look higher, O good man!

کاین سبب را آن سبب آورد پیش ** بی‌‌سبب کی شد سبب هرگز ز خویش‌‌

For this (external) cause was produced by that (spiritual) cause: when did a cause ever proceed from itself without a cause?

و آن سببها کانبیا را رهبر است ** آن سببها زین سببها برتر است‌‌

And those causes which guide the prophets on their way are higher than these (external) causes.

این سبب را آن سبب عامل کند ** باز گاهی بی‌‌بر و عاطل کند 845

That (spiritual) cause makes this (external) cause operative; sometimes, again, it makes it fruitless and ineffectual.

این سبب را محرم آمد عقلها ** و آن سببها راست محرم انبیا

(Ordinary) minds are familiar with this (external) cause, but the prophets are familiar with those (spiritual) causes.

این سبب چه بود به تازی گو رسن ** اندر این چه این رسن آمد به فن‌‌

What is (the meaning of) this (word) “cause” (sabab) in Arabic? Say: “cord” (rasan). This cord came into this well (the world) by (Divine) artifice.

گردش چرخه رسن را علت است ** چرخه گردان را ندیدن زلت است‌‌

The revolution of the water-wheel causes the cord (to move), (but) not to see the mover of the water-wheel is an error.