هیچ یک ذره نیفتد در خیال ** یا به طعن طاعنان رنجورحال

مثال رنجور شدن آدمی بوهم تعظیم خلق و رغبت مشتریان بوی و حکایت معلم

کودکان مکتبی از اوستاد ** رنج دیدند از ملال و اجتهاد

مشورت کردند در تعویق کار ** تا معلم در فتد در اضطرار

چون نمی‌آید ورا رنجوریی ** که بگیرد چند روز او دوریی

تا رهیم از حبس و تنگی و ز کار ** هست او چون سنگ خارا بر قرار 1525

آن یکی زیرکتر این تدبیر کرد ** که بگوید اوستا چونی تو زرد

خیر باشد رنگ تو بر جای نیست ** این اثر یا از هوا یا از تبیست

اندکی اندر خیال افتد ازین ** تو برادر هم مدد کن این‌چنین

چون درآیی از در مکتب بگو ** خیر باشد اوستا احوال تو

آن خیالش اندکی افزون شود ** کز خیالی عاقلی مجنون شود 1530

آن سوم و آن چارم و پنجم چنین ** در پی ما غم نمایند و حنین

تا چو سی کودک تواتر این خبر ** متفق گویند یابد مستقر

هر یکی گفتش که شاباش ای ذکی ** باد بختت بر عنایت متکی

متفق گشتند در عهد وثیق ** که نگرداند سخن را یک رفیق

بعد از آن سوگند داد او جمله را ** تا که غمازی نگوید ماجرا 1535

رای آن کودک بچربید از همه ** عقل او در پیش می‌رفت از رمه

آن تفاوت هست در عقل بشر ** که میان شاهدان اندر صور

زین قبل فرمود احمد در مقال ** در زبان پنهان بود حسن رجال

عقول خلق متفاوتست در اصل فطرت و نزد معتزله متساویست تفاوت عقول از تحصیل علم است

اختلاف عقلها در اصل بود ** بر وفاق سنیان باید شنود

بر خلاف قول اهل اعتزال ** که عقول از اصل دارند اعتدال 1540

تجربه و تعلیم بیش و کم کند ** تا یکی را از یکی اعلم کند

باطلست این زانک رای کودکی ** که ندارد تجربه در مسلکی

بر دمید اندیشه‌ای زان طفل خرد ** پیر با صد تجربه بویی نبرد

خود فزون آن به که آن از فطرتست ** تا ز افزونی که جهد و فکرتست

تو بگو داده‌ی خدا بهتر بود ** یاکه لنگی راهوارانه رود 1545

در وهم افکندن کودکان اوستاد را