خود کی بیند مردم دیده‌ی ترا ** در جهان جز مردم دیده‌فزا

چون به غیر مردم دیده‌ش ندید ** پس به غیر او کی در رنگش رسید 3525

پس جز او جمله مقلد آمدند ** در صفات مردم دیده بلند

گفت جفتش الفراق ای خوش‌خصال ** گفت نه نه الوصالست الوصال

گفت جفت امشب غریبی می‌روی ** از تبار و خویش غایب می‌شوی

گفت نه نه بلک امشب جان من ** می‌رسد خود از غریبی در وطن

گفت رویت را کجا بینیم ما ** گفت اندر حلقه‌ی خاص خدا 3530

حلقه‌ی خاصش به تو پیوسته است ** گر نظر بالا کنی نه سوی پست

اندر آن حلقه ز رب العالمین ** نور می‌تابد چو در حلقه نگین

گفت ویران گشت این خانه دریغ ** گفت اندر مه نگر منگر به میغ

کرد ویران تا کند معمورتر ** قومم انبه بود و خانه مختصر

حکمت ویران شدن تن به مرگ

من چو آدم بودم اول حبس کرب ** پر شد اکنون نسل جانم شرق و غرب 3535

من گدا بودم درین خانه چو چاه ** شاه گشتم قصر باید بهر شاه

قصرها خود مر شهان را مانسست ** مرده را خانه و مکان گوری بسست

انبیا را تنگ آمد این جهان ** چون شهان رفتند اندر لامکان

مردگان را این جهان بنمود فر ** ظاهرش زفت و به معنی تنگ بر

گر نبودی تنگ این افغان ز چیست ** چون دو تا شد هر که در وی بیش زیست 3540

در زمان خواب چون آزاد شد ** زان مکان بنگر که جان چون شاد شد

ظالم از ظلم طبیعت باز رست ** مرد زندانی ز فکر حبس جست

این زمین و آسمان بس فراخ ** سخت تنگ آمد به هنگام مناخ

جسم بند آمد فراخ وسخت تنگ ** خنده‌ی او گریه فخرش جمله ننگ

تشبیه دنیا کی بظاهر فراخست و بمعنی تنگ و تشبیه خواب کی خلاص است ازین تنگی

همچو گرمابه که تفسیده بود ** تنگ آیی جانت پخسیده شود 3545

گرچه گرمابه عریضست و طویل ** زان تبش تنگ آیدت جان و کلیل

تا برون نایی بنگشاید دلت ** پس چه سود آمد فراخی منزلت

یا که کفش تنگ پوشی ای غوی ** در بیابان فراخی می‌روی