تو چه کرمی در میان سیب در ** وز درخت و باغبانی بی‌خبر1870
Thou art as a worm in the midst of the apple and art ignorant of the tree and the gardener.
آن یکی کرمی دگر در سیب هم ** لیک جانش از برون صاحب‌علم
The other worm’ too is in the apple, but its spirit is outside, bearing the banner aloft.
جنبش او وا شکافد سیب را ** بر نتابد سیب آن آسیب را
Its (the worm’s) movement splits the apple asunder: the apple cannot endure that shock.
بر دریده جنبش او پرده‌ها ** صورتش کرمست و معنی اژدها
Its movement has rent (all) veils: its form is (that of) a worm, but its reality is a dragon.
آتش که اول ز آهن می‌جهد ** او قدم بس سست بیرون می‌نهد
The fire that first darts from (the impact of) the steel puts forth its foot very feebly.
دایه‌اش پنبه‌ست اول لیک اخیر ** می‌رساند شعله‌ها او تا اثیر1875
Cotton is its nurse at first, but in the end it carries its flames up to the aether.
مرد اول بسته‌ی خواب و خورست ** آخر الامر از ملایک برترست
At first, man is in bondage to sleep and food; ultimately he is higher than the angels.
در پناه پنبه و کبریتها ** شعله و نورش برآیدت بر سها
Under the protection of cotton and sulphur matches his flame and light rises above Suhá.
عالم تاریک روشن می‌کند ** کنده‌ی آهن به سوزن می‌کند
He illuminates the dark world: he tears the iron fetter (in pieces) with a needle.
گرچه آتش نیز هم جسمانی است ** نه ز روحست و نه از روحانی است
Though the fire too is connected with the body, is ‘it not derived from the spirit and the spiritual?
جسم را نبود از آن عز بهره‌ای ** جسم پیش بحر جان چون قطره‌ای1880
The body hath no share in that glory: the body is as a drop of water in comparison with the sea of the spirit.
جسم از جان روزافزون می‌شود ** چون رود جان جسم بین چون می‌شود
The days of the body are increased by the spirit: mark what becomes of the body when the spirit goes (from it).
حد جسمت یک دو گز خود بیش نیست ** جان تو تا آسمان جولان‌کنیست
The range of thy body is an ell or two, no more: thy spirit is a maker of swift flights to heaven.
تا به بغداد و سمرقند ای همام ** روح را اندر تصور نیم گام
In the spirit’s imagination, O prince, ‘tis (but) half a step to Baghdad and Samarcand.
دو درم سنگست پیه چشمتان ** نور روحش تا عنان آسمان
The fat (white) of thine eye is two dirhems in weight: the light of its spirit (reaches) to the lofty region of the sky.
نور بی این چشم می‌بیند به خواب ** چشم بی‌این نور چه بود جز خراب1885
The light sees in dream without this eye: without this light what would the eye be but ruined?
جان ز ریش و سبلت تن فارغست ** لیک تن بی‌جان بود مردار و پست
The spirit is unconcerned with the beard and moustache of the body, but without the spirit the body is a carcase and vile.
بارنامه‌ی روح حیوانیست این ** پیشتر رو روح انسانی ببین
Such is the magnificence of the animal spirit: advance farther, behold the human spirit.
بگذر از انسان هم و از قال و قیل ** تا لب دریای جان جبرئیل
Pass beyond Man and (logical) disputation unto the shore of the sea of the spirit of Gabriel.
بعد از آنت جان احمد لب گزد ** جبرئیل از بیم تو واپس خزد
After that, the, spirit of Ahmad (Mohammed) will bite thy lip (kiss thee lovingly), and Gabriel will creep back in fear of thee,
گوید ار آیم به قدر یک کمان ** من به سوی تو بسوزم در زمان1890
And will say, “If I come one bow’s length towards thee, I shall be instantly consumed.”
آشفتن آن غلام از نارسیدن جواب رقعه از قبل پادشاه
How the slave was indignant because no reply to his letter arrived from the king.
این بیابان خود ندارد پا و سر ** بی‌جواب نامه خستست آن پسر
Truly this desert hath no head or foot (top or bottom). That youth, (being) without a reply to his letter, is aggrieved
کای عجب چونم نداد آن شه جواب ** با خیانت کرد رقعه‌بر ز تاب
And says, “Oh, ‘tis a wonder. How did the king give me no reply? Or (perchance) the carrier of the letter behaved treacherously because of the torment (of envy),
رقعه پنهان کرد و ننمود آن به شاه ** کو منافق بود و آبی زیر کاه
And concealed the letter and did not show it to the king; for he was a hypocrite and (like) a piece of water beneath straw.
رقعه‌ی دیگر نویسم ز آزمون ** دیگری جویم رسول ذو فنون
I will write another letter by way of test and seek another accomplished messenger.”