ای بسا مس زر اندوده به زر ** تا فروشد آن به عقل مختصر

ما که باطن‌بین جمله‌ی کشوریم ** دل ببینیم و به ظاهر ننگریم

قاضیانی که به ظاهر می‌تنند ** حکم بر اشکال ظاهر می‌کنند 2175

چون شهادت گفت و ایمانی نمود ** حکم او مومن کنند این قوم زود

بس منافق کاندرین ظاهر گریخت ** خون صد مومن به پنهانی بریخت

جهد کن تا پیر عقل و دین شوی ** تا چو عقل کل تو باطن‌بین شوی

از عدم چون عقل زیبا رو گشاد ** خلعتش داد و هزارش نام داد

کمترین زان نامهای خوش‌نفس ** این که نبود هیچ او محتاج کس 2180

گر به صورت وا نماید عقل رو ** تیره باشد روز پیش نور او

ور مثال احمقی پیدا شود ** ظلمت شب پیش او روشن بود

کو ز شب مظلم‌تر و تاری‌ترست ** لیک خفاش شقی ظلمت‌خرست

اندک اندک خوی کن با نور روز ** ورنه خفاشی بمانی بیفروز

عاشق هر جا شکال و مشکلیست ** دشمن هر جا چراغ مقبلیست 2185

ظلمت اشکال زان جوید دلش ** تا که افزون‌تر نماید حاصلش

تا ترا مشغول آن مشکل کند ** وز نهاد زشت خود غافل کند

علامت عاقل تمام و نیم‌عاقل و مرد تمام و نیم‌مرد و علامت شقی مغرور لاشی

عاقل آن باشد که او با مشعله‌ست ** او دلیل و پیشوای قافله‌ست

پیرو نور خودست آن پیش‌رو ** تابع خویشست آن بی‌خویش‌رو

مومن خویشست و ایمان آورید ** هم بدان نوری که جانش زو چرید 2190

دیگری که نیم‌عاقل آمد او ** عاقلی را دیده‌ی خود داند او

دست در وی زد چو کور اندر دلیل ** تا بدو بینا شد و چست و جلیل

وآن خری کز عقل جوسنگی نداشت ** خود نبودش عقل و عاقل را گذاشت

ره نداند نه کثیر و نه قلیل ** ننگش آید آمدن خلف دلیل

می‌رود اندر بیابان دراز ** گاه لنگان آیس و گاهی بتاز 2195

شمع نه تا پیشوای خود کند ** نیم شمعی نه که نوری کد کند

نیست عقلش تا دم زنده زند ** نیم‌عقلی نه که خود مرده کند