بل چنان داند که خود پیوسته او ** هم درین شهرش به دست ابداع و خو

چه عجب گر روح موطنهای خویش ** که بدستش مسکن و میلاد پیش

می‌نیارد یاد کین دنیا چو خواب ** می‌فرو پوشد چو اختر را سحاب

خاصه چندین شهرها را کوفته ** گردها از درک او ناروفته

اجتهاد گرم ناکرده که تا ** دل شود صاف و ببیند ماجرا 3635

سر برون آرد دلش از بخش راز ** اول و آخر ببیند چشم باز

اطوار و منازل خلقت آدمی از ابتدا

آمده اول به اقلیم جماد ** وز جمادی در نباتی اوفتاد

سالها اندر نباتی عمر کرد ** وز جمادی یاد ناورد از نبرد

وز نباتی چون به حیوانی فتاد ** نامدش حال نباتی هیچ یاد

جز همین میلی که دارد سوی آن ** خاصه در وقت بهار و ضیمران 3640

هم‌چو میل کودکان با مادران ** سر میل خود نداند در لبان

هم‌چو میل مفرط هر نو مرید ** سوی آن پیر جوانبخت مجید

جزو عقل این از آن عقل کلست ** جنبش این سایه زان شاخ گلست

سایه‌اش فانی شود آخر درو ** پس بداند سر میل و جست و جو

سایه‌ی شاخ دگر ای نیکبخت ** کی بجنبد گر نجنبد این درخت 3645

باز از حیوان سوی انسانیش ** می‌کشید آن خالقی که دانیش

هم‌چنین اقلیم تا اقلیم رفت ** تا شد اکنون عاقل و دانا و زفت

عقلهای اولینش یاد نیست ** هم ازین عقلش تحول کردنیست

تا رهد زین عقل پر حرص و طلب ** صد هزاران عقل بیند بوالعجب

گر چو خفته گشت و شد ناسی ز پیش ** کی گذارندش در آن نسیان خویش 3650

باز از آن خوابش به بیداری کشند ** که کند بر حالت خود ریش‌خند

که چه غم بود آنک می‌خوردم به خواب ** چون فراموشم شد احوال صواب

چون ندانستم که آن غم و اعتلال ** فعل خوابست و فریبست و خیال

هم‌چنان دنیا که حلم نایمست ** خفته پندارد که این خود دایمست

تا بر آید ناگهان صبح اجل ** وا رهد از ظلمت ظن و دغل 3655