-
ما کهایم اندر جهان پیچ پیچ ** چون الف او خود چه دارد هیچ هیچ
- Bu dolaşık ve karmakarışık âlemde biz kimiz? Elif gibiyiz. Elifinse esasen, hiç ama hiçbir şeyi yoktur!
-
سؤال کردن رسول روم از عمر از سبب ابتلای ارواح با این آب و گل اجساد
- Elçinin Ömer’den - Tanrı ondan razı olsun - , ruhların bu balçığa müptelâ olmalarının sebebini sorması
-
گفت یا عمر چه حکمت بود و سر ** حبس آن صافی در این جای کدر 1515
- Ömer’e “O duru suyun bulanık yerde hapsedilmesinin hikmeti ne, bunda ne sır var?
-
آب صافی در گلی پنهان شده ** جان صافی بستهی ابدان شده
- Duru su, toprakta gizlenmiş; saf can cisimlerde mukayyet olmuş, sebebi nedir?” dedi.
-
گفت تو بحثی شگرفی میکنی ** معنیی را بند حرفی میکنی
- Ömer dedi ki: “Sen derin bir bahse dalıyorsun. Meselâ manayı harflerle takyit eder(bir söz söylersin).
-
حبس کردی معنی آزاد را ** بند حرفی کرده ای تو یاد را
- Serbest olan manayı hapsettin, nefesi bir kelime ile takyit eyledin.
-
از برای فایده این کردهای ** تو که خود از فایده در پردهای
- Sen faydadan mahcup iken; ruhun bedene gelmesindeki faydayı bilmezken; bunu, bir fayda elde etmek için yaparsın da.
-
آن که از وی فایده زاییده شد ** چون نبیند آن چه ما را دیده شد 1520
- Fayda, kendisinde zuhur eden Tanrı, bizim gördüğümüzü nasıl görmez?
-
صد هزاران فایده ست و هر یکی ** صد هزاران پیش آن یک اندکی
- Mananın kelimelerle söylenmesinde yüz binlerce fayda var. Bu faydaların her biri, canın cesede girmesindeki faydaya nispetle pek değersiz.
-
آن دم نطقت که جزو جزوهاست ** فایده شد کل کل خالی چراست
- Cüzilerin cüz’ü olan senin bu nefesin, bu söz söylemen, küllî bir fayda temin ederse ruhun bedene girmesiyle meydana gelen küll, neden faydasız olsun?
-
تو که جزوی کار تو با فایده ست ** پس چرا در طعن کل آری تو دست
- Sen bir cüz iken fayda görüyorsun. O halde neden kınama elini külle uzatıyor, onu neden kınıyorsun?
-
گفت را گر فایده نبود مگو ** ور بود هل اعتراض و شکر جو
- Sözün faydası yoksa söyleme, varsa itirazı bırakıp şükretmeye çalış!
-
شکر یزدان طوق هر گردن بود ** نه جدال و رو ترش کردن بود 1525
- Tanrı’ya şükretmek herkesin boynunun borcudur. Kavga etmek, suratını ekşitmek, şükür değildir.
-
گر ترش رو بودن آمد شکر و بس ** پس چو سرکه شکر گویی نیست کس
- Şükretmek surat ekşitmeden ibaretse sirke gibi şükreden hiç kimse yok!
-
سرکه را گر راه باید در جگر ** گو بشو سرکنگبین او از شکر
- Sirke, ciğere gitmek için yol arıyorsa ona “şekerle karış da sirkengübin ol” de!
-
معنی اندر شعر جز با خبط نیست ** چون قلاسنگ است اندر ضبط نیست
- Manayı şiire sıkıştırmaya çalışmak, hapsolmakla müsavi, ondan gayrı bir şey değil. Şiirde mana, sapan gibi… istenen yere gitmesine imkan yok.
-
در معنی آن که من أراد أن یجلس مع الله فلیجلس مع أهل التصوف
- “ Tanrı ile oturmak dileyen tasavvuf ehliyle otursun “ sözünün manası
-
آن رسول از خود بشد زین یک دو جام ** نه رسالت یاد ماندش نه پیام
- Elçi, bu bir iki kadehle kendinden geçti; hatırında ne elçilik kaldı, ne getirdiği haber!
-
واله اندر قدرت الله شد ** آن رسول اینجا رسید و شاه شد 1530
- Tanrı kudretine hayran olup kaldı; makam erişip sultan oldu.
-
سیل چون آمد به دریا بحر گشت ** دانه چون آمد به مزرع گشت کشت
- Sel denize kavuştu deniz oldu. Tane ekinliğe vardı, ekin oldu.
-
چون تعلق یافت نان با بو البشر ** نان مرده زنده گشت و با خبر
- Ekmek Âdem Atanın vücuduna karıştı, ölü iken dirildi, haberdar oldu.
-
موم و هیزم چون فدای نار شد ** ذات ظلمانی او انوار شد
- Mum ve odun, ateşe can verip yanınca nursuz vücutları nurlandı.
-
سنگ سرمه چون که شد در دیدهگان ** گشت بینایی شد آن جا دیدبان
- Sürme taşı, (dövülüp) gözlere çekilince iyi görmeye sebep oldu, gözcü kesildi.
-
ای خنک آن مرد کز خود رسته شد ** در وجود زندهای پیوسته شد 1535
- Ne mutlu o adama kendisinden kurtulmuş, diriye ulaşmıştır!
-
وای آن زنده که با مرده نشست ** مرده گشت و زندگی از وی بجست
- Yazık o diriye ki ölü ile oturmuş, ölmüş; hayatını kaybetmiştir!
-
چون تو در قرآن حق بگریختی ** با روان انبیا آمیختی
- Tanrı Kur’an’ına kaçar, sığınırsan Peygamberlerin ruhlarına karışırsın.
-
هست قرآن حالهای انبیا ** ماهیان بحر پاک کبریا
- Kur’an; Peygamberlerin, Tanrı’nın temiz ululuk denizindeki balıkların halleridir.
-
ور بخوانی و نهای قرآن پذیر ** انبیا و اولیا را دیده گیر
- Fakat okur da dediğini tutmazsan farzet ki peygamberleri, velileri görmüşsün (inanmadıktan onlara uymadıktan sonra ne fayda !).
-
ور پذیرایی چو بر خوانی قصص ** مرغ جانت تنگ آید در قفص 1540
- Kur’an’ın hükümlerini tutar, kıssalarından hisse alırsan can kuşuna ten kafesi dar gelir.
-
مرغ کاو اندر قفس زندانی است ** مینجوید رستن از نادانی است
- Kafeste mahpus olan kuşun kurtulmak istememesi cahilliktendir.
-
روحهایی کز قفسها رستهاند ** انبیای رهبر شایستهاند
- Kafeslerden kurtulan ruhlar, Tanrı’ya lâyık ve halka rehber olan peygamberlerdir.
-
از برون آوازشان آید ز دین ** که ره رستن ترا این است این
- Onların sesleri, kafeslerin dışından ve din makamından gelir: “Sana kurtuluş yolu ancak budur, bu!
-
ما به دین رستیم زین ننگین قفس ** جز که این ره نیست چارهی این قفس
- Biz bu daracık kafesten bununla kurtulduk. Bu kafesten kurtulmanın bundan başka çaresi yok!
-
خویش را رنجور سازی زار زار ** تا ترا بیرون کنند از اشتهار 1545
- Kazandığın şöhretten kurtulman için inleyip duran bir hasta haline gir!
-
که اشتهار خلق بند محکم است ** در ره این از بند آهن کی کم است
- Zaten halk arasında meşhur olmak, sağlam bir bağdır. Bu bağ bu yolda demir bir bağdan aşağı mıdır ki?”
-
قصهی بازرگان که طوطی محبوس او او را پیغام داد به طوطیان هندوستان هنگام رفتن به تجارت
- Bir tâcirin ticaret için Hindistan’a gitmesi ve mahpus dudusunun, onunla Hindistan dudularına haber yollaması
-
بود بازرگانی او را طوطیی ** در قفس محبوس زیبا طوطیی
- Bir tacirin bir dudusu vardı, kafeste hapsedilmiş, güzel bir duduydu.
-
چون که بازرگان سفر را ساز کرد ** سوی هندستان شدن آغاز کرد
- Tacir, Hindistan’a gitmek üzere yol hazırlığına başladı.
-
هر غلام و هر کنیزک را ز جود ** گفت بهر تو چه آرم گوی زود
- Kerem ve ihsan dolayısıyla, kölelerinin, cariyeciklerinin her birine “Çabuk söyle, sana Hindistan’dan ne getireyim?” dedi.
-
هر یکی از وی مرادی خواست کرد ** جمله را وعده بداد آن نیک مرد 1550
- Her birisi ondan bir şey diledi. O iyi adam hepsine, istediklerini getireceğini vadetti.
-
گفت طوطی را چه خواهی ارمغان ** کارمت از خطهی هندوستان
- Duduya da “Sen ne armağan istersin, sana Hindistan elinden ne getireyim?” dedi.
-
گفتش آن طوطی که آن جا طوطیان ** چون ببینی کن ز حال من بیان
- Dudu dedi ki: “Oradaki duduları görünce benim halimi anlat.
-
کان فلان طوطی که مشتاق شماست ** از قضای آسمان در حبس ماست
- De ki: Sizin müştakınız olan filan dudu, Tanrı’nın takdiriyle bizim mahpusumuzdur.
-
بر شما کرد او سلام و داد خواست ** وز شما چاره و ره ارشاد خواست
- Size selâm söyledi, yardım istedi; sizden bir çare, bir kurtuluş yolu diledi.
-
گفت میشاید که من در اشتیاق ** جان دهم اینجا بمیرم در فراق 1555
- Dedi ki: Reva mıdır ben iştiyakınızla gurbet elde can vereyim.
-
این روا باشد که من در بند سخت ** گه شما بر سبزه گاهی بر درخت
- Sıkı bir hapis içinde olayım da siz gâh yeşilliklerde, gâh ağaçlarda zevk ve sefa edesiniz.
-
این چنین باشد وفای دوستان ** من در این حبس و شما در بوستان
- Dostların vefası böyle mi olur? Ben şu hapis içindeyim, siz gül bahçelerinde.
-
یاد آرید ای مهان زین مرغ زار ** یک صبوحی در میان مرغزار
- Ey Ulular! Bir seher çağı şarap meclisinde bu inleyen garibi de hatırlayın!
-
یاد یاران یار را میمون بود ** خاصه کان لیلی و این مجنون بود
- Dostların sevgiliyi anması, sevgiliye ne mutludur. Hele anan ve anılanın biri Leylâ, öbürü Mecnun olursa.
-
ای حریفان بت موزون خود ** من قدحها میخورم پر خون خود 1560
- Ey güzel endamlı sevgilinin mahremleri! Kendi kanımla doldurduğum peymaneleri içmem reva mı?
-
یک قدح می نوش کن بر یاد من ** گر همیخواهی که بدهی داد من
- Sevgili! Bana da bir nasip vermek istersen beni anarak bir kadeh iç!
-
یا به یاد این فتادهی خاک بیز ** چون که خوردی جرعه ای بر خاک ریز
- İçerken bu yerlere serilmiş düşkün âşığı yâd ederek toprağa bir yudum şarap dök!
-
ای عجب آن عهد و آن سوگند کو ** وعدههای آن لب چون قند کو
- Şaşılacak şey! Nerde o ahit, nerde o yemin? O şeker gibi dudağın verdiği vaadler hani?