جمله حیوان را پی انسان بکش ** جمله انسان را بکش از بهر هش‌‌

هش چه باشد عقل کل هوشمند ** هوش جزوی هش بود اما نژند 3310

جمله حیوانات وحشی ز آدمی ** باشد از حیوان انسی در کمی‌‌

خون آنها خلق را باشد سبیل ** ز انکه وحشی‌‌اند از عقل جلیل‌‌

عزت وحشی بدین افتاد پست ** که مر انسان را مخالف آمده ست‌‌

پس چه عزت باشدت ای نادره ** چون شدی تو حمر مستنفرة

خر نشاید کشت از بهر صلاح ** چون شود وحشی شود خونش مباح‌‌ 3315

گر چه خر را دانش زاجر نبود ** هیچ معذورش نمی‌‌دارد ودود

پس چو وحشی شد از آن دم آدمی ** کی بود معذور ای یار سمی‌‌

لاجرم کفار را شد خون مباح ** همچو وحشی پیش نشاب و رماح‌‌

جفت و فرزندانشان جمله سبیل ** ز آنکه بی‌‌عقلند و مردود و ذلیل‌‌

باز عقلی کاو رمد از عقل عقل ** کرد از عقلی به حیوانات نقل‌‌ 3320

اعتماد کردن هاروت و ماروت بر عصمت خویش و آمیزی اهل دنیا خواستن و در فتنه افتادن‌‌

همچو هاروت و چو ماروت شهیر ** از بطر خوردند زهر آلود تیر

اعتمادی بودشان بر قدس خویش ** چیست بر شیر اعتماد گاومیش‌‌

گر چه او با شاخ صد چاره کند ** شاخ شاخش شیر نر پاره کند

گر شود پر شاخ همچون خار پشت ** شیر خواهد گاو را ناچار کشت‌‌

گر چه صرصر بس درختان می‌‌کند ** با گیاه تر وی احسان می‌‌کند 3325

بر ضعیفی گیاه آن باد تند ** رحم کرد ای دل تو از قوت ملند

تیشه را ز انبوهی شاخ درخت ** کی هراس آید ببرد لخت لخت‌‌

لیک بر برگی نکوبد خویش را ** جز که بر نیشی نکوبد نیش را

شعله را ز انبوهی هیزم چه غم ** کی رمد قصاب از خیل غنم‌‌

پیش معنی چیست صورت بس زبون ** چرخ را معنیش می‌‌دارد نگون‌‌ 3330

تو قیاس از چرخ دولابی بگیر ** گردشش از کیست از عقل مشیر

گردش این قالب همچون سپر ** هست از روح مستر ای پسر

گردش این باد از معنی اوست ** همچو چرخی کان اسیر آب جوست‌‌

جر و مد و دخل و خرج این نفس ** از که باشد جز ز جان پر هوس‌‌

گاه جیمش می‌‌کند گه حا و دال ** گاه صلحش می‌‌کند گاهی جدال‌‌ 3335

همچنین این باد را یزدان ما ** کرده بد بر عاد همچون اژدها

باز هم آن باد را بر مومنان ** کرده بد صلح و مراعات و امان‌‌

گفت المعنی هو الله شیخ دین ** بحر معنیهای رب العالمین‌‌

جمله اطباق زمین و آسمان ** همچو خاشاکی در آن بحر روان‌‌

حمله‌‌ها و رقص خاشاک اندر آب ** هم ز آب آمد به وقت اضطراب‌‌ 3340

چون که ساکن خواهدش کرد از مرا ** سوی ساحل افکند خاشاک را

چون کشد از ساحلش در موج گاه ** آن کند با او که آتش با گیاه‌‌

این حدیث آخر ندارد باز ران ** جانب هاروت و ماروت ای جوان‌‌

باقی قصه‌‌ی هاروت و ماروت و نکال و عقوبت ایشان هم در دنیا به چاه بابل‌‌

چون گناه و فسق خلقان جهان ** می‌‌شدی بر هر دو روشن آن زمان‌‌

دست‌‌خاییدن گرفتندی ز خشم ** لیک عیب خود ندیدندی به چشم‌‌ 3345

خویش در آیینه دید آن زشت مرد ** رو بگردانید از آن و خشم کرد

خویش بین چون از کسی جرمی بدید ** آتشی در وی ز دوزخ شد پدید

حمیت دین خواند او آن کبر را ** ننگرد در خویش نفس گبر را

حمیت دین را نشانی دیگر است ** که از آن آتش جهانی اخضر است‌‌

گفت حقشان گر شما روشان‌‌گرید ** در سیه کاران مغفل منگرید 3350

شکر گویید ای سپاه و چاکران ** رسته‌‌اید از شهوت و از چاک ران‌‌

گر از آن معنی نهم من بر شما ** مر شما را بیش نپذیرد سما

عصمتی که مر شما را در تن است ** آن ز عکس عصمت و حفظ من است‌‌

آن ز من بینید نز خود هین و هین ** تا نچربد بر شما دیو لعین‌‌

آن چنان که کاتب وحی رسول ** دید حکمت در خود و نور اصول‌‌ 3355

خویش را هم صوت مرغان خدا ** می‌‌شمرد آن بد صفیری چون صدا

لحن مرغان را اگر واصف شوی ** بر مراد مرغ کی واقف شوی‌‌

گر بیاموزی صفیر بلبلی ** تو چه دانی کاو چه دارد با گلی‌‌