صد حکایت بشنود مدهوش حرص ** در نیاید نکته‏ای در گوش حرص‏

تعریف کردن منادیان قاضی مفلسی را گرد شهر

بود شخصی مفلسی بی‏خان و مان ** مانده در زندان وبند بی‏امان‏ 585

لقمه‏ی زندانیان خوردی گزاف ** بر دل خلق از طمع چون کوه قاف‏

زهره نه کس را که لقمه‏ی نان خورد ** ز انکه آن لقمه‏ربا کاوش برد

هر که دور از دعوت رحمان بود ** او گدا چشم است اگر سلطان بود

مر مروت را نهاده زیر پا ** گشته زندان دوزخی ز آن نان ربا

گر گریزی بر امید راحتی ** ز آن طرف هم پیشت آید آفتی‏ 590

هیچ کنجی بی‏دد و بی‏دام نیست ** جز به خلوت‏گاه حق آرام نیست‏

کنج زندان جهان ناگزیر ** نیست بی‏پا مزد و بی‏دق الحصیر

و الله ار سوراخ موشی در روی ** مبتلای گربه چنگالی شوی‏

آدمی را فربهی هست از خیال ** گر خیالاتش بود صاحب جمال‏

ور خیالاتش نماید ناخوشی ** می‏گدازد همچو موم از آتشی‏ 595

در میان مار و کژدم گر ترا ** با خیالات خوشان دارد خدا

مار و کژدم مر ترا مونس بود ** کان خیالت کیمیای مس بود

صبر شیرین از خیال خوش شده ست ** کان خیالات فرج پیش آمده ست‏

آن فرج آید ز ایمان در ضمیر ** ضعف ایمان ناامیدی و زحیر

صبر از ایمان بیابد سر کله ** حیث لا صبر فلا إیمان له‏ 600

گفت پیغمبر خداش ایمان نداد ** هر که را صبری نباشد در نهاد

آن یکی در چشم تو باشد چو مار ** هم وی اندر چشم آن دیگر نگار

ز انکه در چشمت خیال کفر اوست ** و آن خیال مومنی در چشم دوست‏

کاندر این یک شخص هر دو فعل هست ** گاه ماهی باشد او و گاه شست‏

نیم او مومن بود نیمیش گبر ** نیم او حرص آوری نیمیش صبر 605

گفت یزدانت فمنکم مومن ** باز منکم کافر گبر کهن‏

همچو گاوی نیمه‏ی چپش سیاه ** نیمه‏ی دیگر سپید همچو ماه‏

هر که این نیمه ببیند رد کند ** هر که آن نیمه ببیند کد کند

یوسف اندر چشم اخوان چون ستور ** هم وی اندر چشم یعقوبی چو حور

از خیال بد مر او را زشت دید ** چشم فرع و چشم اصلی ناپدید 610

چشم ظاهر سایه‏ی آن چشم دان ** هر چه آن بیند بگردد این بد آن‏

تو مکانی اصل تو در لامکان ** این دکان بر بند و بگشا آن دکان‏

شش جهت مگریز زیرا در جهات ** ششدره است و ششدره مات است مات‏

شکایت کردن اهل زندان پیش وکیل قاضی از دست آن مفلس

با وکیل قاضی ادراک‏مند ** اهل زندان در شکایت آمدند

که سلام ما به قاضی بر کنون ** باز گو آزار ما زین مرد دون‏ 615

کاندر این زندان بماند او مستمر ** یاوه تاز و طبل‏خوار است و مضر

چون مگس حاضر شود در هر طعام ** از وقاحت بی‏صلا و بی‏سلام‏

پیش او هیچ است لوت شصت کس ** کر کند خود را اگر گوییش بس‏

مرد زندان را نیاید لقمه‏ای ** ور به صد حیلت گشاید طعمه‏ای‏

در زمان پیش آید آن دوزخ گلو ** حجتش این که خدا گفتا کلوا 620

زین چنین قحط سه ساله داد داد ** ظل مولانا ابد پاینده باد

یا ز زندان تا رود این گاومیش ** یا وظیفه کن ز وقفی لقمه‏ایش‏

ای ز تو خوش هم ذکور و هم اناث ** داد کن المستغاث المستغاث‏

سوی قاضی شد وکیل با نمک ** گفت با قاضی شکایت یک به یک‏

خواند او را قاضی از زندان به پیش ** پس تفحص کرد از اعیان خویش‏ 625

گشت ثابت پیش قاضی آن همه ** که نمودند از شکایت آن رمه‏

گفت قاضی خیز از این زندان برو ** سوی خانه‏ی مرده‏ریگ خویش شو

گفت خان و مان من احسان تست ** همچو کافر جنتم زندان تست‏

گر ز زندانم برانی تو به رد ** خود بمیرم من ز تقصیری و کد

همچو ابلیسی که می‏گفت ای سلام ** رب أنظرنی إلی یوم القیام‏ 630

کاندر این زندان دنیا من خوشم ** تا که دشمن زادگان را می‏کشم‏

هر که او را قوت ایمانی بود ** و ز برای زاد ره نانی بود

می‏ستانم گه به مکر و گه به ریو ** تا بر آرند از پشیمانی غریو