This comparison, O seeker of guidance, does not fit (the case), (but) ’tis the best effort a poor man can make to explain it.
این مثل نالایقست ای مستدل ** حیله‌ی تفهیم را جهد المقل
The formless working (of God) sows (the seed of) a form (idea), (whence) there grows up a body endowed with senses and a (rational) faculty,3720
صنع بی‌صورت بکارد صورتی ** تن بروید با حواس و آلتی
So that the form (idea), whatever it be, according to its own nature brings the body into (a state of) good or evil.
تا چه صورت باشد آن بر وفق خود ** اندر آرد جسم را در نیک و بد
If it be a form (idea) of beneficence, it (the body) turns to thanksgiving; if it be a form of deferment, it (the body) becomes patient;
صورت نعمت بود شاکر شود ** صورت مهلت بود صابر شود
If it be a form of mercy, it (the body) becomes flourishing; if it be a form of repulse, it (the body) becomes full of moans;
صورت رحمی بود بالان شود ** صورت زخمی بود نالان شود
If it be the form of a city, it (the body) takes a journey (thither); if it be the form of an arrow, it (the body) takes a shield (in defence);
صورت شهری بود گیرد سفر ** صورت تیری بود گیرد سپر
If it be the form of fair ones, it (the body) indulges in enjoyment; if it be a form of the unseen world, it (the body) practises religious seclusion.3725
صورت خوبان بود عشرت کند ** صورت غیبی بود خلوت کند
The form of want leads (the body) to earn (the means of livelihood); the form of strength of arm leads (the body) to seize (the property of others) by force.
صورت محتاجی آرد سوی کسب ** صورت بازو وری آرد به غصب
These (ideas) are boundless and immeasurable (in number): the motive to action (arises) from various sorts of (such) phantasy.
این ز حد و اندازه‌ها باشد برون ** داعی فعل از خیال گونه‌گون
All the infinite ways of life and (all) the crafts are the shadow (reflexion) of the form of thoughts.
بی‌نهایت کیش‌ها و پیشه‌ها ** جمله ظل صورت اندیشه‌ها