Fakat ağaçtan inersen derhal âlemi gül yüzlü dilberlerle, dadılarla, tayalarla dolu görürsün!
چون فرود آیی ببینی رایگان ** یک جهان پر گل‌رخان و دایگان
Kötü karının, kocasına o görünen kötü hayaller, armut ağacının üstünden adamın gözüne öyle görünür.. aşağıya in de hayaller gitsin demesi. Birisi, o adamın gördüğü hayal değildi ki derse şu cevabı veririz: Bu misaldir, mesel değil. Misalin bu kadar oluşu da kâfi. Eğer armut ağacına çıkmasaydı ister hayal olsun, ister hakikat gördüklerini görmeyecekti ya!
حکایت آن زن پلیدکار کی شوهر را گفت کی آن خیالات از سر امرودبن می‌نماید ترا کی چنینها نماید چشم آدمی را سر آن امرودبن از سر امرودبن فرود آی تا آن خیالها برود و اگر کسی گوید کی آنچ آن مرد می‌دید خیال نبود و جواب این مثالیست نه مثل در مثال همین قدر بس بود کی اگر بر سر امرودبن نرفتی هرگز آنها ندیدی خواه خیال خواه حقیقت
Bir kadın oynaşı ile aptal kocasının gözü önünde sevişip buluşmak istiyordu.
آن زنی می‌خواست تا با مول خود ** بر زند در پیش شوی گول خود
Kocasına a iyi talihli kişi, ağaca çıkıp meyve toplamak istiyorum dedi.3545
پس به شوهر گفت زن کای نیکبخت ** من برآیم میوه چیدن بر درخت
Ağaca çıkınca kocasına baktı ağlamaya başladı.
چون برآمد بر درخت آن زن گریست ** چون ز بالا سوی شوهر بنگریست
Dedi ki: A merdut ahlâksız... üstündeki lûti kim?
گفت شوهر را کای مابون رد ** کیست آن لوطی که بر تو می‌فتد
Karı gibi onun altına yatmışsın... meğerse sen ne ibneymişsin!
تو به زیر او چو زن بغنوده‌ای ** ای فلان تو خود مخنث بوده‌ای
Kocası senin başın döndü galiba... çünkü burada benden başka kimse yok dedi.
گفت شوهر نه سرت گویی بگشت ** ورنه اینجا نیست غیر من به دشت
Kadın o üstüne binen kalpaklı herif kim, söyle hele diye birkaç kere daha sordu, söylendi.3550
زن مکرر کرد که آن با برطله ** کیست بر پشتت فرو خفته هله
Adam,a kadın ağaçtan in; başın döndü; adam akıllı bunadın sen dedi.
گفت ای زن هین فرود آ از درخت ** که سرت گشت و خرف گشتی تو سخت
Kadın, ağaçtan indi; kocası ağaca çıktı. Kadın da oynaşını göğsüne çekti.
چون فرود آمد بر آمد شوهرش ** زن کشید آن مول را اندر برش
Kocası bağırdı: A orospu maymun gibi üstüne çıkan o adam kim?
گفت شوهر کیست آن ای روسپی ** که به بالای تو آمد چون کپی
Kadın burada benden başka kimse yok ki dedi... kendine gel, senin başın döndü galiba, saçmalama.
گفت زن نه نیست اینجا غیر من ** هین سرت برگشته شد هرزه متن
Adam, bu sözü birkaç kere söylediyse de kadın, "Bu armut ağacından olacak!3555
او مکرر کرد بر زن آن سخن ** گفت زن این هست از امرودبن
Ben de armut ağacının üstündeyken öyle şeyler gördüm be hey kaltaban!
از سر امرودبن من هم‌چنان ** کژ همی دیدم که تو ای قلتبان
Aşağıya inde bak... benden başka kimse yok, bütün bu hayaller armut ağacından!
هین فرود آ تا ببینی هیچ نیست ** این همه تخییل از امروبنیست
Şaka ve lâtife bir şey belletmeye yarar... onu ciddi gibi dinle; görünüşte lâtife oluşuna kapılma!
هزل تعلیمست آن را جد شنو ** تو مشو بر ظاهر هزلش گرو
Her ciddi şey, maskaralara göre maskaralık, şakadır... fakat akıllara göre de lâtifeler, ciddidir.
هر جدی هزلست پیش هازلان ** هزلها جدست پیش عاقلان
Aklı kıt olanlar armut ağacı ararlar... fakat bu armut ağacından o armut ağacına uzun bir yol var!3560
کاهلان امرودبن جویند لیک ** تا بدان امرودبن راهیست نیک
Armut ağacından inde yürümeye koyul... senin gözün de kamaşmış yüzün de!
نقل کن ز امرودبن که اکنون برو ** گشته‌ای تو خیره‌چشم و خیره‌رو
Bu ağaç, benliktir... evvelki varlıktır. İnsan, bu varlıkla kaldıkça gözü şaşı olur, olmayacak şeyler görür.
این منی و هستی اول بود ** که برو دیده کژ و احول بود
Fakat armut ağacından indin mi düşüncede de bir eğrilik, sapıklık kalmaz, gözde de sözde de!
چون فرود آیی ازین امرودبن ** کژ نماند فکرت و چشم و سخن
O vakit bu ağacı,dalları yedinci kat göğe kadar yücelmiş büyük bir devlet ağacı olmuş görürsün.
یک درخت بخت بینی گشته این ** شاخ او بر آسمان هفتمین
Aşağı indin de ondan ayrıldın mı Allah, rahmetiyle o ağacı değiştirir.3565
چون فرود آیی ازو گردی جدا ** مبدلش گرداند از رحمت خدا
Bu aşağıya inme, bu tevazu yüzünden Allah gözüne doğru bir görüş kabiliyeti verir.
زین تواضع که فرود آیی خدا ** راست بینی بخشد آن چشم ترا
Doğru görüş kolay ve bedava olsaydı Mustafa Allahdan bu görüşü diler miydi?
راست بینی گر بدی آسان و زب ** مصطفی کی خواستی آن را ز رب