Kendini koruyamıyor kötülüklerden çekinemiyorsan sakın, o aleti uzaklaştırır, ihtiyarı bırak.650
چون نباشد حفظ و تقوی زینهار ** دور کن آلت بینداز اختیار
Benim de cilvelendiğim şey ve ihtiyarım, o kanattır. Onu yoluyorum, çünkü başıma kastetmede.
جلوه‌گاه و اختیارم آن پرست ** بر کنم پر را که در قصد سرست
Sabır sahibi, kendi kanadını yok farz eder, bu suretle kanadı da onu kötü düşüncelere sevk etmez.
نیست انگارد پر خود را صبور ** تا پرش در نفکند در شر و شور
Şu halde ona de ki: Kanadını yolma, onun bir zararı yoktur. Bu çeşit adama ok gelse önüne kalkanını tutar.
پس زیانش نیست پر گو بر مکن ** گر رسد تیری به پیش آرد مجن
Fakat bana bu güzel kanat düşmandır. Çünkü sabredemiyor, cilveleniyorum.
لیک بر من پر زیبا دشمنیست ** چونک از جلوه‌گری صبریم نیست
Eğer çekinme ve korunma bana yol gösterseydi ihtiyar yüzünden debdebem, devletim artardı. 655
گر بدی صبر و حفاظم راه‌بر ** بر فزودی ز اختیارم کر و فر
Ben çocuğa yahut sarhoşa benziyorum, sınanmalara tahammülüm yok. Benim elime kılıç vermek caiz değildir.
هم‌چو طفلم یا چو مست اندر فتن ** نیست لایق تیغ اندر دست من
Eğer aklım olsaydı da beni men etseydi kılıç, elimde bir zafer vasıtası olurdu.
گر مرا عقلی بدی و منزجر ** تیغ اندر دست من بودی ظفر
Güneş gibi nurlar saçan bir akıl lazım ki doğrudan başka bir suretle kılıç vurmasın.
عقل باید نورده چون آفتاب ** تا زند تیغی که نبود جز صواب
Parlak aklım ve iyi bir huyum yok, şu halde silahımı neden kuyuya atmayayım?
چون ندارم عقل تابان و صلاح ** پس چرا در چاه نندازم سلاح
Bu silah, bana düşman olacak. Onun için kılıçla kalkanı kuyuya atıyorum. 660
در چه اندازم کنون تیغ و مجن ** کین سلاح خصم من خواهد شدن
Ne kolumda kuvvet var, ne dayanacağım bir yer. Kılıcımı atmazsam düşmanım elimden alır onunla beni yaralar.
چون ندارم زور و یاری و سند ** تیغم او بستاند و بر من زند
Bu kötü huylu nefis, yüzünü örtmemekte. Ben de onun inadına yüzümü yırtmadayım.
رغم این نفس وقیحه‌خوی را ** که نپوشد رو خراشم روی را
Bu suretle şu yücelik, şu güzellik azalsın da tamamı ile bitince de ben vebale az düşeyim.
تا شود کم این جمال و این کمال ** چون نماند رو کم افتم در وبال
Yüzümü bu niyetle yırttığımdan suçum yok. Çünkü, bu yüzü yaralarla örtmek gerek.
چون بدین نیت خراشم بزه نیست ** که به زخم این روی را پوشیدنیست
Gönlüm, gizlenme huyuna sahip olsaydı yüzüm, günden güne parlar, güzelleşirdi.665
گر دلم خوی ستیری داشتی ** روی خوبم جز صفا نفراشتی
Kuvvetim kudretim yok, iyiliğe de meyledemiyorum. Bunu gördüm, düşmanımı da gördüm, derhal silahımı kırdım.
چون ندیدم زور و فرهنگ و صلاح ** خصم دیدم زود بشکستم سلاح
Bu suretle de onun bana üstün olmamasına, hançerimin kendime vebal olmamasına gayret etmiş oldum.
تا نگردد تیغ من او را کمال ** تا نگردد خنجرم بر من وبال
Damarım oynadıkça kaçıyorum, çünkü adamın kendisinden kaçması kolaydır.
می‌گریزم تا رگم جنبان بود ** کی فرار از خویشتن آسان بود
Başkasından kaçan, ondan kurtulunca karar eder.
آنک از غیری بود او را فرار ** چون ازو ببرید گیرد او قرار
Halbuki benim düşmanım da benim, benden kaçan da ben. Şu halde işim kıyamete kadar boyuna kaçmaktır. 670
من که خصمم هم منم اندر گریز ** تا ابد کار من آمد خیزخیز
Adama kendi gölgesi düşman olursa ne Hint’te emin olur, ne Huten’de.
نه به هندست آمن و نه در ختن ** آنک خصم اوست سایه‌ی خویشتن
Gündüzün güneşte yok olan yıldızlar gibi Allah varlığında yok olup kendisinden geçenler, hüner ve sanatlariyle şerlerinden emin olmuşlardır. Yok olana tehlike olamaz.
در صفت آن بی‌خودان کی از شر خود و هنر خود آمن شده‌اند کی فانی‌اند در بقای حق هم‌چون ستارگان کی فانی‌اند روز در آفتاب و فانی را خوف آفت و خطر نباشد
Bir adam yokluğa erişir, kendisine yokluğu ziynet edinirse, o adamın, Muhammet gibi gölgesi olmaz.
چون فناش از فقر پیرایه شود ** او محمدوار بی‌سایه شود
“Yokluk benim iftiharımdır” sırrına ziynet yokluktur. Bu çeşit adam, mumun alevi gibi gölgesizdir.
فقر فخری را فنا پیرایه شد ** چون زبانه‌ی شمع او بی‌سایه شد
Mum, baştan aşağı alevden ibarettir. Gölge onun çevresine uğrayamaz.
شمع جمله شد زبانه پا و سر ** سایه را نبود بگرد او گذر
Mum kendisinden de kaçtı, gölgeden de. Mumu dökenin isteğine uydu,ışığına sığındı. 675
موم از خویش و ز سایه در گریخت ** در شعاع از بهر او کی شمع ریخت
Mumu döken muma der ki: Seni yok olmak için döktüm. O da, ben yokluğa kaçtım diye cevap verir.
گفت او بهر فنایت ریختم ** گفت من هم در فنا بگریختم
Bu var olan ışık, lazım bir ışıktır, geçici ve arızi ışık gibi değil.
این شعاع باقی آمد مفترض ** نه شعاع شمع فانی عرض
Mum ateşte tamamı ile yok oldu mu artık ondan ne bir eser görürsün ne bir ışık!
شمع چون در نار شد کلی فنا ** نه اثر بینی ز شمع و نه ضیا
Suret ateşi karanlığı gidermek için mum suretinde durur.
هست اندر دفع ظلمت آشکار ** آتش صورت به مومی پایدار
Beden mumu şu görünen mumun aksinedir; yok oldukça can nuru artar. 680
برخلاف موم شمع جسم کان ** تا شود کم گردد افزون نور جان
Bu ebedi ışıktır, mumsa geçici. Can mumunun alevi, Allah’ya aittir.
این شعاع باقی و آن فانیست ** شمع جان را شعله‌ی ربانیست
Ateşten meydana gelen şu ateş, nur olduğundan geçici gölge, ondan uzaklaşmıştır.
این زبانه‌ی آتشی چون نور بود ** سایه‌ی فانی شدن زو دور بود
Bulutun gölgesi yere düşer. Fakat gölge, ayla düşüp kalkmaz.
ابر را سایه بیفتد در زمین ** ماه را سایه نباشد همنشین
A bahtı yaver kişi, kendinden geçmek, bulutsuz bir jale gelmektir. Kendinden geçtin mi değirmi aya benzersin.
بی‌خودی بی‌ابریست ای نیک‌خواه ** باشی اندر بی‌خودی چون قرص ماه
Fakat rüzgâr bir bulutu sürüp getirdi mi o vakit Ay'ın nûru gider ve ancak bir hayal kalır. (TM)685
باز چون ابری بیاید رانده ** رفت نور از مه خیالی مانده
Bulut ardında kalmasından o Ay'ın nûru zayıflar, tam ay halinde iken yeni hilâlden daha zayıf olur. (TM)
از حجاب ابر نورش شد ضعیف ** کم ز ماه نو شد آن بدر شریف
Bulut ve toz yüzünden ay, bir hayal gibi görünür. İşte beden bulutu da bizi hayal düşüncesine sürer.
مه خیالی می‌نماید ز ابر و گرد ** ابر تن ما را خیال‌اندیش کرد
Ayın lutfuna bak ki bu da onun lutfudur, çünkü bize, bulutlar düşmanımızdır demiştir.
لطف مه بنگر که این هم لطف اوست ** که بگفت او ابرها ما را عدوست
Ay, ne buluta aldırış eder, ne toza. O, göğün yücesindedir.
مه فراغت دارد از ابر و غبار ** بر فراز چرخ دارد مه مدار
Bulut bizim canımıza düşmandır. Bulut bizim gözümüzden ayı gizler.690
ابر ما را شد عدو و خصم جان ** که کند مه را ز چشم ما نهان
Bu perde, huriyi Zâl gibi kuvvetlendirir, dolunayı yeni aydan daha noksan bir hale getirir.
حور را این پرده زالی می‌کند ** بدر را کم از هلالی می‌کند
Ay bizi yücelik kucağına oturtmuş, düşmanımızı kendi düşmanı saymıştır.
ماه ما را در کنار عز نشاند ** دشمن ما را عدوی خویش خواند
Bulutun letafeti ve parlaklığı da yandandır. Fakat buluta ay diyen hayli yol sapıtmıştır.
تاب ابر و آب او خود زین مهست ** هر که مه خواند ابر را بس گمرهست
Ayın nuru buluta vurdu mu onun kara yüzünü ay gibi parlatır.
نور مه بر ابر چون منزل شدست ** روی تاریکش ز مه مبدل شدست
Gerçi ayla aynı renge boyanmıştır. Bu da bir devlettir ama buluttaki o nur, eğretidir. 695
گرچه همرنگ مهست و دولتیست ** اندر ابر آن نور مه عاریتیست
Kıyamette güneş de kalmaz, ay da. Göz ışığın aslı ile meşgul olur.
در قیامت شمس و مه معزول شد ** چشم در اصل ضیا مشغول شد
Bu suretle temelli mülkle eğreti mülk seçilir. Şu fani konak, karar yurdundan ayrılır.
تا بداند ملک را از مستعار ** وین رباط فانی از دارالقرار
Dadı, bir kaç gün içindir. Ey ana sen bizi kucağına al.
دایه عاریه بود روزی سه چار ** مادرا ما را تو گیر اندر کنار
Kanadım buluttur. O, perdedir ve önümdekini göstermez. O yalnız Allah lütfiyle letafet kazanır.
پر من ابرست و پرده‌ست و کثیف ** ز انعکاس لطف حق شد او لطیف