حال آن کاو قول دشمن را شنود ** بین جزای آن که شد یار حسود

حال آن کاو قول دشمن را شنود ** بین جزای آن که شد یار حسود 1190

Düşman sözü dinleyenin hali budur. Hasetçinin dostu olanın uğradığı cezayı gör!

حال فرعونی که هامان را شنود ** حال نمرودی که شیطان را شنود

Hâmân’ı dinleyen Firavunun, Şeytan’ı dinleyen Nemrûd’un hali budur.

دشمن ار چه دوستانه گویدت ** دام دان گر چه ز دانه گویدت‌‌

Düşman her ne kadar dostça söylerse de, her ne kadar taneden, yemden bahsederse de sen onu tuzak bil!

گر ترا قندی دهد آن زهر دان ** گر به تن لطفی کند آن قهر دان‌‌

Sana şeker verirse sen bunu zehir bil, bir lütufta bulunursa onu kahır bil!

چون قضا آید نبینی غیر پوست ** دشمنان را باز نشناسی ز دوست‌‌

Kaza gelince kabuktan başka bir şey göremez, düşmanları dostlardan ayıramazsın.

چون چنین شد ابتهال آغاز کن ** ناله و تسبیح و روزه ساز کن‌‌ 1195

Böyle olunca yalvarmaya başla, ağlayıp inlemeye, tesbihe, oruca devam et!

ناله می‌‌کن کای تو علام الغیوب ** زیر سنگ مکر بد ما را مکوب‌‌

“Rabbim, sen gaipleri bilirsin. Günahtan dolayı bizden intikam alma” diye yalvar, yakar!

گر سگی کردیم ای شیر آفرین ** شیر را مگمار بر ما زین کمین‌‌

“Ey aslanları yaratan! Eğer biz bir köpeklik etmişsek bu pusudan bizim üstümüze aslanı saldırma!

آب خوش را صورت آتش مده ** اندر آتش صورت آبی منه‌‌

Güzel suya ateş şeklini, ateşe de su letafini verme!” diye niyaz et!

از شراب قهر چون مستی دهی ** نیستها را صورت هستی دهی‌‌

Yarabbi, sen kahır şarabıyla insanı sarhoş edersen yok olan şeylere varlık suretini verir, onları var gibi gösterirsin.

چیست مستی بند چشم از دید چشم ** تا نماید سنگ گوهر پشم یشم‌‌ 1200

Sarhoşluk nedir? Taşı gevher, yünü yeşim taşı görecek derecede gözün bağlanması, görmemesidir.

چیست مستی حسها مبدل شدن ** چوب گز اندر نظر صندل شدن‌‌

Sarhoşluk nedir? Ilgın ağacı göze sandal ağacı görünecek kadar duyguların değişmesidir!

قصه‌‌ی هدهد و سلیمان در بیان آن که چون قضا آید چشمهای روشن بسته شود

Kaza gelince aydın gözlerin bile bağlanacağını bildiren Süleyman hikâyesi

چون سلیمان را سراپرده زدند ** جمله مرغانش به خدمت آمدند

Süleyman’ın büyük divan çadırı kurulunca bütün kuşlar huzuruna geldiler.

هم زبان و محرم خود یافتند ** پیش او یک یک به جان بشتافتند

Onu, kendilerinin dilini anlar, sırrını bilir bir zat bulup huzuruna canla, başla bir bir koştular.

جمله مرغان ترک کرده جیک جیک ** با سلیمان گشته افصح من اخیک‌‌

Bütün kuşlar, cik cik ötmeyi bırakmışlar; kardeşinin seninle konuşmasından daha fasih bir surette Süleyman’la konuşmaya başlamışlardı.

هم زبانی خویشی و پیوندی است ** مرد با نامحرمان چون بندی است‌‌ 1205

Aynı dili konuşma, hısımlık ve bağlılıktır. İnsan yabancılarla kalırsa mahpusa benzer.

ای بسا هندو و ترک هم زبان ** ای بسا دو ترک چون بیگانگان‌‌

Nice Hindli, nice Türk vardır ki dildeştirler. Nice iki Türk de vardır ki birbirlerine yabancı gibidirler.

پس زبان محرمی خود دیگر است ** هم دلی از هم زبانی بهتر است‌‌

Şu halde mahremlik dili, bambaşka bir dildir. Gönül birliği dil birliğinden daha iyidir.

غیر نطق و غیر ایما و سجل ** صد هزاران ترجمان خیزد ز دل‌‌

Gönülden sözsüz, işaretsiz, yazısız yüz binlerce tercüman zuhur eder.

جمله مرغان هر یکی اسرار خود ** از هنر وز دانش و از کار خود

Kuşların hepsi, bütün sırlarını, hünerlerine, bilgi ve işlerine ait şeyleri.

با سلیمان یک به یک وامی‌‌نمود ** از برای عرضه خود را می‌‌ستود 1210

Süleyman’a birer birer apaçık söylüyorlar, kendilerini bildirmek ve tanıtmak için öğünüyorlardı.

از تکبر نی و از هستی خویش ** بهر آن تا ره دهد او را به پیش‌‌

Bu öğünmek kibirden, varlıktan dolayı değildi. Her kuş, onun huzuruna varsın, yakınlarından olsun diye öğünüyordu.

چون بباید برده‌‌ای را خواجه‌‌ای ** عرضه دارد از هنر دیباجه‌‌ای‌‌

Bir kul, bir efendiye kul olmak dilerse hünerinden bir miktarını ona arz eder.

چون که دارد از خریداریش ننگ ** خود کند بیمار و کر و شل و لنگ‌‌

Fakat o efendi tarafından satın alınmayı istemezse kendisini hasta, sağır, çolak ve topal gösterir.

نوبت هدهد رسید و پیشه‌‌اش ** و آن بیان صنعت و اندیشه‌‌اش‌‌

Hüthüdün hünerini arz etme sırası geldi; sanatını ve düşüncelerini bildirme nöbeti erişti.