از ادب نبود به پیش شه مقال ** خاصه خود لاف دروغین و محال‌‌

Padişah huzurunda söz söylemek, edebe aykırıdır. Hele yalan ve olmayacak söz olursa.

گر مر او را این نظر بودی مدام ** چون ندیدی زیر مشتی خاک دام‌‌

Eğer onun böyle bir görüşü olsaydı bir avuç toprak altındaki tuzağı nasıl görmezdi?

چون گرفتار آمدی در دام او ** چون قفس اندر شدی ناکام او

Nasıl olur da tuzağa tutulurdu, nasıl olur da ümitsiz bir halde kafese girerdi?” dedi.

پس سلیمان گفت ای هدهد رواست ** کز تو در اول قدح این درد خاست‌‌ 1225

Bunun üzerine Süleyman dedi ki: “Ey Hüthüt! Daha ilk kadehte böyle bulunman lâyık mı, akla sığar mı?

چون نمایی مستی ای خورده تو دوغ ** پیش من لافی زنی آن گه دروغ‌‌

Ayran içen! Kendini nasıl oluyor da sarhoş gösteriyor, huzurumda sonu yalan çıkacak bir söz söylüyorsun?”

جواب گفتن هدهد طعنه‌‌ی زاغ را

Hüthüt’ün karganın kınamasına cevap vermesi

گفت ای شه بر من عور گدای ** قول دشمن مشنو از بهر خدای‌‌

Hüthüt dedi ki: “Padişahım, Allah aşkına bu çıplak yoksul hakkında düşmanın söylediği sözü dinleme!

گر به بطلان است دعوی کردنم ** من نهادم سر ببر این گردنم‌‌

Eğer ettiğim dâva yalansa işte başımı koydum, boyumu vur! Kaza hükmünü inkâr eden karga, binlerce aklı olsa yine kâfirdir.

زاغ کاو حکم قضا را منکر است ** گر هزاران عقل دارد کافر است‌‌

Kaza hükmünü inkâr eden karga, binlerce aklı olsa yine kâfirdir.

در تو تا کافی بود از کافران ** جای گند و شهوتی چون کاف ران‌‌ 1230

Sende “kâfirler” sözünden bir “kef” harfi, küfür sıfatlarından bir sıfat bulunsa kadının ferci gibi şehvet yerisin, pis pis kokarsın.

من ببینم دام را اندر هوا ** گر نپوشد چشم عقلم را قضا

Eğer kaza gözümü ve aklımı kapatmazsa ben tuzağı havada da görürüm.

چون قضا آید شود دانش به خواب ** مه سیه گردد بگیرد آفتاب‌‌

Fakat kaza gelince bilgi, uykuya dalar, ay kararır, gün tutulur.

از قضا این تعبیه کی نادر است ** از قضا دان کاو قضا را منکر است‌‌

Kazanın bu çeşit hilesi nadir midir ki? Kaza ve kaderi inkâr edenin inkârı bile, bil ki kaza ve kaderdendir.”

قصه‌‌ی آدم علیه السلام و بستن قضا نظر او را از مراعات صریح نهی و ترک تاویل‌‌

Âdem Aleyhisselâm’ın hikâyesi, açıkça emre uyup tevili terk etmede gözünü kaza ve kaderin bağlaması

بو البشر کاو علم الاسما بگ است ** صد هزاران علمش اندر هر رگ است‌‌

“Allemelesmâ” ya bey olan, her damarında yüz binlerce ilim bulunan insanlar atası,

اسم هر چیزی چنان کان چیز هست ** تا به پایان جان او را داد دست‌‌ 1235

Her şeyin adını, nasılsa öylece bilmiş sonunda ne olacaksa sonuna kadar da agâh olmuştu.

هر لقب کاو داد آن مبدل نشد ** آن که چستش خواند او کاهل نشد

O, eşyaya ne lâkap verdiyse değişmemiştir; çevik dediği tembel çıkmamıştır.

هر که آخر مومن است اول بدید ** هر که آخر کافر او را شد پدید

Sonunda mümin olacak kimseyi önceden gördü; sonunda kâfir olacak adam da ona belli oldu.

اسم هر چیزی تو از دانا شنو ** سر رمز علم الاسما شنو

Her şeyin adını, bilenden işit; “Allemelesmâ” remzinin sırrını duy!

اسم هر چیزی بر ما ظاهرش ** اسم هر چیزی بر خالق سرش‌‌

Bize göre her şeyin adı, görünüşüne tâbidir; nasıl görünüyorsa biz, ona öyle deriz. Fakat Tanrı’ya göre içyüzüne, hakikatine tâbidir.

نزد موسی نام چوبش بد عصا ** نزد خالق بود نامش اژدها 1240

Mûsâ’ya göre sopasının adı asâ; Yaratan yanında ejderha idi.

بد عمر را نام اینجا بت پرست ** لیک مومن بود نامش در الست‌‌

Bu âlemde Ömer’in adı puta tapındı; hâlbuki tâ “Elest” te onun ismi mümindi.

آن که بد نزدیک ما نامش منی ** پیش حق این نقش بد که با منی‌‌

Bizim yanımızda adı meni olan şey, Hak yanında şu benlikle zahir olan suretti.

صورتی بود این منی اندر عدم ** پیش حق موجود نه بیش و نه کم‌‌

Bu meni, yokluk âleminde vardı; eksiksiz, artıksız aynen Tanrı’nın ilminde mevcuttu.

حاصل آن آمد حقیقت نام ما ** پیش حضرت کان بود انجام ما

Hâsılı Tanrı indinde sonumuz ne olacaksa hakikatte adımız o olmuştur.

مرد را بر عاقبت نامی نهد ** نه بر آن کاو عاریت نامی نهد 1245

Tanrı, insana akıbetine göre bir ad koyar. Halkın taktığı ödünç ada göre değil!

چشم آدم چون به نور پاک دید ** جان و سر نامها گشتش پدید

Âdem’in gözü Tanrı’nın pâk nuru ile gördüğünden adların hakikati ve içyüzü ona ayan oldu.