این خود اجزایند کلیات از او ** زرد کرده رنگ و فاسد کرده بو

Bunlar cüziyattır, külliyatın da onun yüzünden renkleri sararmış, kokuları bozulmuştur.

تا جهان گه صابر است و گه شکور ** بوستان گه حله پوشد گاه عور

Cihan; gâh sabredip gâh şükrettikçe bağlar, bahçeler, gâh giyinir, gâh çırçıplak kalır;

آفتابی کاو بر آید نارگون ** ساعتی دیگر شود او سر نگون‌‌

Güneş, ateş renginde doğmuşken diğer bir saatte baş aşağı batar;

اختران تافته بر چار طاق ** لحظه لحظه مبتلای احتراق‌‌

Göklerde parıldayan yıldızlar; zaman zaman ihtiraka uğrarlar;

ماه کاو افزود ز اختر در جمال ** شد ز رنج دق او همچون خیال‌‌ 1280

Güzellikte yıldızlardan daha parlak olan ay da ince ağrıya tutulup hilâl olur;

این زمین با سکون با ادب ** اندر آرد زلزله‌‌ش در لرز تب‌‌

Çok sakin ve edepli olan bu yeri de sarsıntı sıtmaya düşürür;

ای بسا که زین بلای مرده‌‌ریگ ** گشته است اندر جهان او خرد و ریگ‌‌

Nice dağlar, bu ansızın gelen felâketten dolayı yeryüzüne kumlar gibi dağılıvermişlerdir!

این هوا با روح آمد مقترن ** چون قضا آید وبا گشت و عفن‌‌

Ruhla eş olan hava bile kaza baş gösterince veba kesilir, ufunetlenir:

آب خوش کاو روح را همشیره شد ** در غدیری زرد و تلخ و تیره شد

Ruhun kız kardeşi olan lâtif su, bir gölcükte sarı, acı ve bulanık bir hale gelir;

آتشی کاو باد دارد در بروت ** هم یکی بادی بر او خواند یموت‌‌ 1285

Azametli ve kibirli ateşi bile bir yel söndürüverir!

حال دریا ز اضطراب و جوش او ** فهم کن تبدیلهای هوش او

Denizin halini de ıstırabından, coşkunluğundan anla, aklının değişik durduğunu, kalıptan kalıba girdiğini bil!

چرخ سر گردان که اندر جستجوست ** حال او چون حال فرزندان اوست‌‌

Tanrı rızasını arayıp duran başı dönmüş feleğin hali de oğullarının hali gibidir:

گه حضیض و گه میانه گاه اوج ** اندر او از سعد و نحسی فوج فوج‌‌

Gâh en altta, gâh ortada, gâh en tepede. Onda da bölük bölük kutlu ve yomsuz zamanlar var!

از خود ای جزوی ز کلها مختلط ** فهم می‌‌کن حالت هر منبسط

Ey külliyat ile karışmış olan, ey insan! Basit cisimlerin halini de kendinden kıyas et!

چون که کلیات را رنج است و درد ** جزو ایشان چون نباشد روی زرد 1290

Külliyatın böyle hastalıkları, böyle dertleri olunca onların cüzülerinin yüzü nasıl sararmaz?

خاصه جزوی کاو ز اضداد است جمع ** ز آب و خاک و آتش و باد است جمع‌‌

Hele birbirlerine zıt olan şeylerden; su, toprak, ateş ve yelden meydana gelmiş cüzü…

این عجب نبود که میش از گرگ جست ** این عجب کاین میش دل در گرگ بست‌‌

Koyunun kurttan kaçmasına şaşılmaz; şaşılacak şey, bu koyunun kurda gönül vermesidir!

زندگانی آشتی ضدهاست ** مرگ آن کاندر میانشان جنگ خاست‌‌

Sağlık, zıtların sulhüdür; aralarında savaşın başlamasını da ölüm bil!

لطف حق این شیر را و گور را ** الف داده ست این دو ضد دور را

Tanrı’nın lûtfu, bu aslanla yaban eşeğine, bu iki zıdda, vefakârlık hususunda bir ülfet vermiştir.

چون جهان رنجور و زندانی بود ** چه عجب رنجور اگر فانی بود 1295

Dünya hasta ve mahpus olunca, hastanın fâni olmasına şaşılır mı?”

خواند بر شیر او از این رو پندها ** گفت من پس مانده‌‌ام زین بندها

Tavşan aslana bu çeşit nasihatler verip “Ben bu sebepler yüzünden geriledim” dedi.

پرسیدن شیر از سبب پای واپس کشیدن خرگوش‌‌

Tavşanın ayağını geri çekmesindeki sebebi, aslanın ciddiyetle sorması

شیر گفتش تو ز اسباب مرض ** این سبب گو خاص کاین استم غرض‌‌

Aslan dedi ki: “Sen bu sebepleri bırak da şu geriye çekilmenin sebebini söyle, benim maksadım o.”

گفت آن شیر اندر این چه ساکن است ** اندر این قلعه ز آفات ایمن است‌‌

Tavşan, “O aslan, bu kuyuda oturuyor; bu kalenin içinde bütün afetlerden emin!” dedi.

قعر چه بگزید هر کی عاقل است ** ز آن که در خلوت صفاهای دل است‌‌

Aklı olan kimse oturmak için kuyu dibini seçmiştir. Çünkü gönül sefaları halvetler.

ظلمت چه به که ظلمتهای خلق ** سر نبرد آن کس که گیرد پای خلق‌‌ 1300

Kuyunun karanlığı, halkın verdiği karanlıklardan daha iyidir. Halkın ayağını tutan, halkla karışıp görüşen; başını kurtaramamış, selâmete erişememiştir.