دید آن مرشد که او ارشاد داشت ** تخم پاک اندر زمین پاک کاشت‌‌

دید آن مرشد که او ارشاد داشت ** تخم پاک اندر زمین پاک کاشت‌‌ 1445

O mürşid, onun irşad edilmeye kabiliyeti olduğunu gördü; tertemiz tohumu, temiz yere ekti.

سؤال کردن رسول روم از عمر

Rum Kayseri elçisinin Emîrülmü’minin Ömer’den suali

مرد گفتش کای امیر المؤمنین ** جان ز بالا چون در آمد در زمین‌‌

Elçi “ya Emirülmü’minin! Can yücelerden yere nasıl indi?

مرغ بی‌‌اندازه چون شد در قفص ** گفت حق بر جان فسون خواند و قصص‌‌

Hiçbir şeyle mukayyet olmayan can kuşu nasıl kafese girdi?” diye sordu. Ömer dedi ki: “Hak, ona afsunlar okudu, hikâyeler söyledi.

بر عدمها کان ندارد چشم و گوش ** چون فسون خواند همی‌‌آید به جوش‌‌

Tanrı; gözü kulağı olmayan yokluklara afsun okuyunca onlar, coşmaya başlarlar; varlık âlemine konarlar.

از فسون او عدمها زود زود ** خوش معلق می‌‌زند سوی وجود

Yok olanlar, onun afsuniyle varlık diyarına takla atarak ve derhal gelirler.

باز بر موجود افسونی چو خواند ** زو دو اسبه در عدم موجود راند 1450

Sonra var olana yine bir afsun okuyunca onu yokluğa derhal ve iki çifte atla sürer.

گفت در گوش گل و خندانش کرد ** گفت با سنگ و عقیق کانش کرد

Gülün kulağına bir şey söyledi, güldürdü. Taşın kulağına bir şey söyledi, akik ve maden haline getirdi.

گفت با جسم آیتی تا جان شد او ** گفت با خورشید تا رخشان شد او

Cisme bir ayet okudu, can oldu. Güneşe bir şey söyledi, parladı.

باز در گوشش دمد نکته‌‌ی مخوف ** در رخ خورشید افتد صد کسوف‌‌

Sonra yine güneşin kulağına korkunç bir şey üfler, yüzüne yüzlerce perde iner.

تا به گوش ابر آن گویا چه خواند ** کاو چو مشک از دیده‌‌ی خود اشک راند

O kelâm sahibi Tanrı, bulutun kulağına bir şey okur; gözünden misk gibi yaşlar akıtır.

تا به گوش خاک حق چه خوانده است ** کاو مراقب گشت و خامش مانده است‌‌ 1455

Toprağın kulağına ne söyledi ki murakebeye vardı, dalgın bir halde kaldı!

در تردد هر که او آشفته است ** حق به گوش او معما گفته است‌‌

Tereddüt içinde kalan, hayretlere düşen kişinin kulağına da Hak, bir muamma söylemiştir.

تا کند محبوسش اندر دو گمان ** آن کنم کاو گفت یا خود ضد آن‌‌

Bu suretle onu iki şüphe arasında hapseder. “Ey yardımı istenen Tanrı! Şunu mu yapayım, bunu mu?” der.

هم ز حق ترجیح یابد یک طرف ** ز آن دو یک را بر گزیند ز آن کنف‌‌

İki şıktan birini üstün tutar, üstün tuttuğunu yaparsa o da yine Hak’tandır.

گر نخواهی در تردد هوش جان ** کم فشار این پنبه اندر گوش جان‌‌

Can aklının tereddüt içinde bocalamasını istemezsen o pamuğu can kulağına tıkma,

تا کنی فهم آن معماهاش را ** تا کنی ادراک رمز و فاش را 1460

Ki Tanrı’nın o muammalarını anlayasın, gizlice ve açıkça söylenen sözleri idrak edesin.

پس محل وحی گردد گوش جان ** وحی چه بود گفتنی از حس نهان‌‌

Böyle yaparsan can kulağı vahiy yeri olur. Vahiy nedir? Zahiri duygudan gizli söz.

گوش جان و چشم جان جز این حس است ** گوش عقل و گوش ظن زین مفلس است‌‌

Can kulağı ile can gözü, zahirî duyguya yabancıdır; o duygu, bu duygudan bambaşkadır. Akıl ve duygu kulağı, bu hususta müflistir.

لفظ جبرم عشق را بی‌‌صبر کرد ** و آن که عاشق نیست حبس جبر کرد

Cebir meselesi, aşkımı ihtiyarsız bir hale getirdi, sabrımı elden aldı. Âşık olmayansa cebri hapsetti, onu inkâr yahut takyit eyledi.

این معیت با حق است و جبر نیست ** این تجلی مه است این ابر نیست‌‌

Hâlbuki bu, Hak’la beraberlik ve birliktir, cebir değil... Bu, ayın tecellisidir bulut değil.

ور بود این جبر جبر عامه نیست ** جبر آن اماره‌‌ی خودکامه نیست‌‌ 1465

Cebir bile olsa, herkesin bildiği cebir; yalnız kendi menfaatini gözeten Nefsi Emmarenin cebri değildir.

جبر را ایشان شناسند ای پسر ** که خدا بگشادشان در دل بصر

Ey oğul! Tanrı, kimlerin gönül gözünü açtıysa bu cebri onlar anlar.

غیب و آینده بر ایشان گشت فاش ** ذکر ماضی پیش ایشان گشت لاش‌‌

Gayb ve istikbal onlara apaçık görünmektedir. Maziyi anış onlarca değersiz bir şeydir.

اختیار و جبر ایشان دیگر است ** قطره‌‌ها اندر صدفها گوهر است‌‌

Onların ihtiyarı da başka türlüdür, cebri de. Yağmur damlaları sedeflerin içinde inci olur.

هست بیرون قطره‌‌ی خرد و بزرگ ** در صدف آن در خرد است و سترگ‌‌

Sedeften dışarıda küçük, büyük damlalar var, sedefin içinde ise küçük, büyük inciler.