اختیار و جبر ایشان دیگر است ** قطره‌‌ها اندر صدفها گوهر است‌‌

هست بیرون قطره‌‌ی خرد و بزرگ ** در صدف آن در خرد است و سترگ‌‌

طبع ناف آهو است آن قوم را ** از برون خون و درونشان مشکها 1470

تو مگو کاین مایه بیرون خون بود ** چون رود در ناف مشکی چون شود

تو مگو کاین مس برون بد محتقر ** در دل اکسیر چون گیرد گهر

اختیار و جبر در تو بد خیال ** چون در ایشان رفت شد نور جلال‌‌

نان چو در سفره ست باشد آن جماد ** در تن مردم شود او روح شاد

در دل سفره نگردد مستحیل ** مستحیلش جان کند از سلسبیل‌‌ 1475

قوت جان است این ای راست خوان ** تا چه باشد قوت آن جان جان‌‌

گوشت پاره‌‌ی آدمی با عقل و جان ** می‌‌شکافد کوه را با بحر و کان‌‌

زور جان کوه کن شق حجر ** زور جان جان در انشق القمر

گر گشاید دل سر انبان راز ** جان به سوی عرش سازد ترک تاز

اضافت کردن آدم آن زلت را به خویشتن که ربنا ظلمناو اضافت کردن ابلیس گناه خود را به خدا که بما أغويتنی

کرد حق و کرد ما هر دو ببین ** کرد ما را هست دان پیداست این‌‌ 1480

گر نباشد فعل خلق اندر میان ** پس مگو کس را چرا کردی چنان‌‌

خلق حق افعال ما را موجد است ** فعل ما آثار خلق ایزد است‌‌

ناطقی یا حرف بیند یا غرض ** کی شود یک دم محیط دو عرض‌‌

گر به معنی رفت شد غافل ز حرف ** پیش و پس یک دم نبیند هیچ طرف‌‌

آن زمان که پیش بینی آن زمان ** تو پس خود کی ببینی این بدان‌‌ 1485

چون محیط حرف و معنی نیست جان ** چون بود جان خالق این هر دوان‌‌

حق محیط جمله آمد ای پسر ** وا ندارد کارش از کار دگر

گفت شیطان که بما أغویتنی ** کرد فعل خود نهان دیو دنی‌‌

گفت آدم که ظلمنا نفسنا ** او ز فعل حق نبد غافل چو ما

در گنه او از ادب پنهانش کرد ** ز آن گنه بر خود زدن او بر بخورد 1490

بعد توبه گفتش ای آدم نه من ** آفریدم در تو آن جرم و محن‌‌

نه که تقدیر و قضای من بد آن ** چون به وقت عذر کردی آن نهان‌‌