بحث عقلی گر در و مرجان بود ** آن دگر باشد که بحث جان بود

بحث جان اندر مقامی دیگر است ** باده‌‌ی جان را قوامی دیگر است‌‌

آن زمان که بحث عقلی ساز بود ** این عمر با بو الحکم هم راز بود

چون عمر از عقل آمد سوی جان ** بو الحکم بو جهل شد در حکم آن‌‌

سوی حس و سوی عقل او کامل است ** گر چه خود نسبت به جان او جاهل است‌‌ 1505

بحث عقل و حس اثر دان یا سبب ** بحث جانی یا عجب یا بو العجب‌‌

ضوء جان آمد نماند ای مستضی ** لازم و ملزوم و نافی مقتضی‌‌

ز آن که بینایی که نورش بازغ است ** از دلیل چون عصا بس فارغ است‌‌

تفسیر و هو معکم أين ما کنتم

بار دیگر ما به قصه آمدیم ** ما از آن قصه برون خود کی شدیم‌‌

گر به جهل آییم آن زندان اوست ** ور به علم آییم آن ایوان اوست‌‌ 1510

ور به خواب آییم مستان وی‌‌ایم ** ور به بیداری به دستان وی‌‌ایم‌‌

ور بگرییم ابر پر زرق وی‌‌ایم ** ور بخندیم آن زمان برق وی‌‌ایم‌‌

ور به خشم و جنگ عکس قهر اوست ** ور به صلح و عذر عکس مهر اوست‌‌

ما که‌‌ایم اندر جهان پیچ پیچ ** چون الف او خود چه دارد هیچ هیچ‌‌

سؤال کردن رسول روم از عمر از سبب ابتلای ارواح با این آب و گل اجساد

گفت یا عمر چه حکمت بود و سر ** حبس آن صافی در این جای کدر 1515

آب صافی در گلی پنهان شده ** جان صافی بسته‌‌ی ابدان شده‌‌

گفت تو بحثی شگرفی می‌‌کنی ** معنیی را بند حرفی می‌‌کنی‌‌

حبس کردی معنی آزاد را ** بند حرفی کرده ای تو یاد را

از برای فایده این کرده‌‌ای ** تو که خود از فایده در پرده‌‌ای‌‌

آن که از وی فایده زاییده شد ** چون نبیند آن چه ما را دیده شد 1520

صد هزاران فایده ست و هر یکی ** صد هزاران پیش آن یک اندکی‌‌

آن دم نطقت که جزو جزوهاست ** فایده شد کل کل خالی چراست‌‌

تو که جزوی کار تو با فایده ست ** پس چرا در طعن کل آری تو دست‌‌

گفت را گر فایده نبود مگو ** ور بود هل اعتراض و شکر جو

شکر یزدان طوق هر گردن بود ** نه جدال و رو ترش کردن بود 1525