و الله ار زین خار در بستان شوم ** همچو بلبل زین سبب نالان شوم‌‌

Tanrı hakkı için bu dikenden kurtulur, gül bahçesine kavuşursam bu sebepten bülbül gibi feryat ederim.

این عجب بلبل که بگشاید دهان ** تا خورد او خار را با گلستان‌‌

Bu ne şaşılacak şey bülbüldür ki ağzını açınca dikeni de gül bahçesiyle beraber yutar, ikisini de bir görür!

این چه بلبل این نهنگ آتشی است ** جمله ناخوشها ز عشق او را خوشی است‌‌

Bu bülbül değil, ateş canavarı! Onun aşkıyla bütün kötü şeyler, kendisine hoş gelmekte!

عاشق کل است و خود کل است او ** عاشق خویش است و عشق خویش جو

Güle âşık, hâlbuki esasen kendisi gül, kendisine âşık, kendi aşkını aramakta!”

صفت اجنحه‌‌ی طیور عقول الهی‌‌

İlâhî akıl kuşlarının kanatlarının evsafı

قصه‌‌ی طوطی جان زین سان بود ** کو کسی کو محرم مرغان بود 1575

Can dudusunun hikâyesi de bu çeşittir. Fakat nerede kuşlara mahrem olan kişi?

کو یکی مرغی ضعیفی بی‌‌گناه ** و اندرون او سلیمان با سپاه‌‌

Nerede zayıf ve suçsuz bir kuş ki onun içine Süleyman, askeriyle ordu kurmuş olsun!

چون بنالد زار بی‌‌شکر و گله ** افتد اندر هفت گردون غلغله‌‌

Şükür yahut şikâyetle feryat edince yere, göğe zelzeleler düşsün!

هر دمش صد نامه صد پیک از خدا ** یا ربی زو شصت لبیک از خدا

Her demde ona Tanrı’dan yüz mektup, yüz haberci erişsin; o bir kere “Ya Rabbi” deyince Hak’tan altmış kere “Lebbeyk” sesi gelsin!

زلت او به ز طاعت نزد حق ** پیش کفرش جمله ایمانها خلق‌‌

Hatası, Tanrı indinde ibadetten daha iyi olsun; küfrüne nispetle bütün halkın imanı değersiz kalsın!

هر دمی او را یکی معراج خاص ** بر سر تاجش نهد صد تاج خاص‌‌ 1580

Öyle kişiye her nefeste hususi miraç vardır. Tanrı, onun tacının üstüne yüzlerce hususi taç koyar.

صورتش بر خاک و جان بر لامکان ** لامکانی فوق وهم سالکان‌‌

Cismi topraktadır, Canı Lâmekân Âleminde, O Lâmekân Âlemi, saliklerin vehimlerinden üstündür. (vehimlere sığmaz.)

لامکانی نه که در فهم آیدت ** هر دمی در وی خیالی زایدت‌‌

O Lâmekân Âlemi, vehmine gelen bir âlem olmadığı gibi hayaline de doğmaz. (ne idrak edebilirsin, ne tahayyül !)

بل مکان و لامکان در حکم او ** همچو در حکم بهشتی چارجو

Cennetteki ırmak, nasıl cennettekilerin hükmüne tâbi ise mekân âlemiyle Lâmekân Âlemi de, o âlemin hükmüne tâbidir.

شرح این کوته کن و رخ زین بتاب ** دم مزن و الله اعلم بالصواب‌‌

Bu ilâhî akıl kuşlarına ait olan bahsi kısa kes, bu sözden yüzünü çevir, sükût et! Doğrusunu, Tanrı daha iyi bilir.

باز می‌‌گردیم ما ای دوستان ** سوی مرغ و تاجر و هندوستان‌‌ 1585

Dostlar biz yine kuş, tacir ve Hindistan hikâyesine dönelim:

مرد بازرگان پذیرفت این پیام ** کاو رساند سوی جنس از وی سلام‌‌

Tacir, Hindistan’daki dudulara, dudusundan selam götürmeyi kabul etti.

دیدن خواجه طوطیان هندوستان را در دشت و پیغام رسانیدن از آن طوطی‌‌

Tâcirin, kırda Hindistan dudularını görüp onlara dudusundan haber götürmesi

چون که تا اقصای هندوستان رسید ** در بیابان طوطی چندی بدید

Hindistan uçlarına varınca kırda birkaç dudu gördü.

مرکب استانید پس آواز داد ** آن سلام و آن امانت باز داد

Atını durdurup seslendi, dudunun selâmını ve kendisine emanet ettiği sözleri söyledi.

طوطیی ز آن طوطیان لرزید بس ** اوفتاد و مرد و بگسستش نفس‌‌

O dudulardan birisi, bir hayli titredi ve düşüp öldü, nefesi kesildi.

شد پشیمان خواجه از گفت خبر ** گفت رفتم در هلاک جانور 1590

Tâcir, bu haberi verdiğinden dolayı pişman oldu, dedi ki: “Bir cana kıydım,

این مگر خویش است با آن طوطیک ** این مگر دو جسم بود و روح یک‌‌

Bu dudu, olsa olsa o duducağızın akrabası olacak, galiba bunların cisimleri iki, canları bir.

این چرا کردم چرا دادم پیام ** سوختم بی‌‌چاره را زین گفت خام‌‌

Bu işi neye yaptım, o haberi neye verdim? Bu münasebetsiz sözle biçareyi yaktım, yandırdım.”

این زبان چون سنگ و هم آهن‌‌وش است ** و آن چه بجهد از زبان چون آتش است‌‌

Bu dil, çakmak taşıyla çakmak demiri gibidir. Dilden çıkan da ateşe benzer.

سنگ و آهن را مزن بر هم گزاف ** گه ز روی نقل و گاه از روی لاف‌‌

Manasız yere gâh hikâye yoluyla, gâh laf olsun diye çakmak taşıyla demirini birbirine vurma!

ز آن که تاریک است و هر سو پنبه زار ** در میان پنبه چون باشد شرار 1595

Zira ortalık karanlıktır, her tarafta pamuk dolu. Pamuk arasında kıvılcım nasıl durur?