این همه هست و بیا ای امر کن ** ای منزه از بیان و از سخن‌‌

(Ben, biz, ben ve bizim, varlıkların varlığı ve yokluğu, hulâsa) söylediklerimin hepsi vardır, vakidir. Ey kün emri, ey gel denmekten ve söz söylemekten münezzeh Tanrı, sen gel!

جسم جسمانه تواند دیدنت ** در خیال آرد غم و خندیدنت‌‌ 1790

Ten gözü, seni görebilir mi; senin gamlanman, neşelenip gülmen hayale gelir mi?

دل که او بسته‌‌ی غم و خندیدن است ** تو مگو کاو لایق آن دیدن است‌‌

Gama, neşeye merbut olan gönle, onu görmeye lâyıktır, deme!

آن که او بسته‌‌ی غم و خنده بود ** او بدین دو عاریت زنده بود

Keder ve neşeye bağlanmış olan; bu iki ariyet vasıfla yaşar.

باغ سبز عشق کاو بی‌‌منتهاست ** جز غم و شادی در او بس میوه‌‌هاست‌‌

Hâlbuki yemyeşil aşk bağının sonu, ucu, bucağı yoktur. Orada gamdan ve neşeden başka ne meyveler var!

عاشقی زین هر دو حالت برتر است ** بی‌‌بهار و بی‌‌خزان سبز و تر است‌‌

Âşıklık bu iki halden daha yüksektir; baharsız, hazansız terütazedir.

ده زکات روی خوب ای خوب رو ** شرح جان شرحه شرحه باز گو 1795

Ey güzel yüzlü! Güzel yüzünün zekâtını ver; yine pare pare olan canı şerh et, onu anlat (dedim!).

کز کرشم غمزه‌‌ی غمازه‌‌ای ** بر دلم بنهاد داغی تازه‌‌ای‌‌

Fettan gözünün ucuyla ve nazla bir baktı da gönlüme yeni bir dağ vurdu.

من حلالش کردم از خونم بریخت ** من همی‌‌گفتم حلال او می‌‌گریخت‌‌

Kanımı bile dökse ona helal ettim. Helâl sözünü söyledikçe o, kaçmaktaydı.

چون گریزانی ز ناله‌‌ی خاکیان ** غم چه ریزی بر دل غمناکیان‌‌

Mademki topraktakilerin feryadından kaçmaktasın. Kederlilerin yüreğine niye gam saçarsın?

ای که هر صبحی که از مشرق بتافت ** همچو چشمه‌‌ی مشرقت در جوش یافت‌‌

Her sabah; doğudan parlayınca seni, doğu pınarı (güneş) gibi coşmak ta, zuhur etmekte buldu.

چون بهانه دادی این شیدات را ** ای بهانه شکر لبهات را 1800

Ey şeker dudaklarına paha biçilmeyen güzel! Divanene ne bahaneler buluyorsun?

ای جهان کهنه را تو جان نو ** از تن بی‌‌جان و دل افغان شنو

Ey eski cihana taze can olan! Cansız ve gönülsüz bir hale gelmiş olan tenden çıkan feryat ve figanı işit!

شرح گل بگذار از بهر خدا ** شرح بلبل گو که شد از گل جدا

Allah aşkına olsun, artık gülü anlatmayı bırak da gülden ayrılan bülbülün halini anlat!

از غم و شادی نباشد جوش ما ** با خیال و وهم نبود هوش ما

Bizim coşkunluğumuz gamdan neşeden değildir; aklımız irfanımız, hayal ve vehimden meydana gelmemiştir.

حالتی دیگر بود کان نادر است ** تو مشو منکر که حق بس قادر است‌‌

Nadir bulunur bir halettendir; inkâr etme ki Hakk’ın kudreti pek büyüktür.

تو قیاس از حالت انسان مکن ** منزل اندر جور و در احسان مکن‌‌ 1805

Sen bu hali insanların ahvaline kıyas etme, cevir ve ihsan menzilinde kalma!

جور و احسان رنج و شادی حادث است ** حادثان میرند و حقشان وارث است‌‌

Cevir, ihsan, mihnet ve neşe, gelip geçicidir. Gelip geçenlerse ölürler; Hak onlara vâristir.

صبح شد ای صبح را پشت و پناه ** عذر مخدومی حسام الدین بخواه‌‌

Sabah oldu, ey sabahın penahı Tanrı! (Ben özür serd edemiyorum), bize hizmet eden Hüsâmettin’den sen özür dile!

عذر خواه عقل کل و جان تویی ** جان جان و تابش مرجان تویی‌‌

Aklı-ı Küll’ün ve canın özür dileyeni sensin; canların canı, mercanın parıltısı sensin.

تافت نور صبح و ما از نور تو ** در صبوحی با می منصور تو

Sabahın nuru parladı, biz de bu sabah çağında senin Mansur şarabını içmekteyiz.

داده‌‌ی تو چون چنین دارد مرا ** باده که بود کاو طرب آرد مرا 1810

Senin feyzin bizi böyle mest ettikçe şarap ne oluyor ki bize neşe versin!

باده در جوشش گدای جوش ماست ** چرخ در گردش گدای هوش ماست‌‌

Şarap, coşkunlukla bizim yoksulumuzdur; felek; dönüşte aklımızın fakiridir.

باده از ما مست شد نی ما از او ** قالب از ما هست شد نی ما از او

Şarap bizden sarhoş oldu, biz ondan değil... Beden bizden var oldu, biz ondan değil!

ما چو زنبوریم و قالبها چو موم ** خانه خانه کرده قالب را چو موم‌‌

Biz arı gibiyiz, bedenler mum gibi. Tanrı, bedenleri bal mumu gibi göz göz ev ev yapmıştır.

رجوع به حکایت خواجه‌‌ی تاجر

Tacir hikâyesine dönüş