آن که او شاه است او بی‌‌کار نیست ** ناله از وی طرفه کاو بیمار نیست‌‌

آن که او شاه است او بی‌‌کار نیست ** ناله از وی طرفه کاو بیمار نیست‌‌ 1820

Padişah olan; işsiz, güçsüz değildir. Hasta olmayanın feryat ve figan etmesi, şaşılacak şeydir!

بهر این فرمود رحمان ای پسر ** کل يوم هو فی شأن ای پسر

Tanrı, ey oğul, onun için “Külle yevmin hüve fi şe’n “ buyurdu.

اندر این ره می‌‌تراش و می‌‌خراش ** تا دم آخر دمی فارغ مباش‌‌

Bu yolda yolun, tırmalan, son nefese kadar bir an bile boş durma!

تا دم آخر دمی آخر بود ** که عنایت با تو صاحب سر بود

Olabilir ki son nefeste bir dem inayete erişirsin. O inayet, seni sırdaş eder.

هر چه می‌‌کوشند اگر مرد و زن است ** گوش و چشم شاه جان بر روزن است‌‌

Padişahın kulağı, gözü penceredir; erkeğin canı olsun, kadının canı olsun... bir can neye çalışırsa, onu duyar, görür!

برون انداختن مرد تاجر طوطی را از قفس و پریدن طوطی مرده‌‌

Tacirin, ölü duduyu kafesten dışarı atması ve dudunun uçması

بعد از آنش از قفس بیرون فگند ** طوطیک پرید تا شاخ بلند 1825

Tacir ondan sonra duduyu kafesten dışarı attı. Duducuk, uçup bir yüksek ağacın dalına kondu.

طوطی مرده چنان پرواز کرد ** کافتاب از چرخ ترکی تاز کرد

Güneş, ufuktan nasıl süratle doğarsa o dudu da, o çeşit uçtu.

خواجه حیران گشت اندر کار مرغ ** بی‌‌خبر ناگه بدید اسرار مرغ‌‌

Tacir, hiçbir şeyden haberi yokken kuşun esrarını bu işe şaşırıp kaldı.

روی بالا کرد و گفت ای عندلیب ** از بیان حال خودمان ده نصیب‌‌

Yüzünü yukarı çevirip “Ey bülbül! Halini bildir, bu hususta bize de bir nasip ver!

او چه کرد آن جا که تو آموختی ** ساختی مکری و ما را سوختی‌‌

Hindistan’daki dudu ne yaptı da sen öğrendin, bir oyun ettin, canımızı yaktın!” dedi.

گفت طوطی کاو به فعلم پند داد ** که رها کن لطف آواز و وداد 1830

Dudu dedi ki: “O, hareketiyle bana nasihat etti; “Güzelliği, söz söylemeyi ve neşeyi bırak;

ز آن که آوازت ترا در بند کرد ** خویشتن مرده پی این پند کرد

Çünkü söz söylemen seni hapse tıktı” dedi. Bu nasihati vermek için kendisini ölü gösterdi.

یعنی ای مطرب شده با عام و خاص ** مرده شو چون من که تا یابی خلاص‌‌

Yani “Ey avama karşı da, havassa karşı da nağme ve terennümde bulunan! Benim gibi öl ki kurtulasın.

دانه باشی مرغکانت بر چنند ** غنچه باشی کودکانت بر کنند

Tane gibi olursan seni kuşcağızlar toparlar, gonca gibi olursan da çocuklar yolarlar. (T.M. 1830)

دانه پنهان کن بکلی دام شو ** غنچه پنهان کن گیاه بام شو

Taneni sakla, tamamıyla tuzak görün; goncanı gizle, damda bitmiş ot gibi ol. (T.M. 1831)

هر که داد او حسن خود را در مزاد ** صد قضای بد سوی او رو نهاد 1835

Kim güzelliğini mezada çıkarırsa ona yüzlerce kötü kaza yüz gösterir.

چشمها و خشمها و رشکها ** بر سرش ریزد چو آب از مشکها

Düşmanların kem gözleri, kin ve gayızları, hasetleri; kovalardan su boşalır gibi başına boşalır.

دشمنان او را ز غیرت می‌‌درند ** دوستان هم روزگارش می‌‌برند

Düşmanlar kıskançlıklarından onu parça parça ederler; dostlar da ömrünü heva ve hevesle zayi eder, geçirirler.

آن که غافل بود از کشت بهار ** او چه داند قیمت این روزگار

Bahar zamanı, ekin ekmekten gafil kişi, bu zamanın kıymetini ne bilsin!

در پناه لطف حق باید گریخت ** کاو هزاران لطف بر ارواح ریخت‌‌

Tanrı lütfunun himayesine sığınman gerektir. Çünkü Tanrı, ruhlara yüzlerce lütuflar döktü.

تا پناهی یابی آن گه چون پناه ** آب و آتش مر ترا گردد سپاه‌‌ 1840

Tanrı’nın lütfuna sığınman gerek ki bir penah bulasın. Ama nasıl penah? Su ve ateş bile senin askerin olur.

نوح و موسی را نه دریا یار شد ** نه بر اعداشان به کین قهار شد

Nûh’a ve Mûsâ’ya deniz dost olmadı mı? Düşmanlarını da kinle kahretmedi mi?

آتش ابراهیم را نی قلعه بود ** تا بر آورد از دل نمرود دود

Ateş, İbrahim’e kale olup da Nemrut’un kalbinden duman çıkartmadı mı?

کوه یحیی را نه سوی خویش خواند ** قاصدانش را به زخم سنگ راند

Dağ, Yahya’yı kendisine çağırarak ona kastedenleri taşlarıyla paralayıp sürmedi mi?

گفت ای یحیی بیا در من گریز ** تا پناهت باشم از شمشیر تیز

Ey Yahya! Kaç, bana gel de keskin kılıçlardan seni kurtarayım, demedi mi? “ dedi” diye cevap verdi.

وداع کردن طوطی خواجه را و پریدن‌‌

Dudunun tacire veda edip uçması