باز استادی که او محو ره است ** جان شاگردش از او محو شه است‌‌

Hakikat yolunda mahvolan üstadın talebesi ise üstadının sayesinde padişahta mahvolur, yokluğa erişir.

زین همه انواع دانش روز مرگ ** دانش فقر است ساز راه و برگ‌‌

Ölüm günü bütün bu bilgiler içinde işe yarayan ve yol azığı olanı da yokluk bilgisidir.

حکایت ماجرای نحوی و کشتیبان‌‌

Nahivciyle gemici hikâyesi

آن یکی نحوی به کشتی درنشست ** رو به کشتیبان نهاد آن خود پرست‌‌ 2835

Bir nahiv âlimi, gemiye binmişti. O kendini beğenmiş âlim, yüzünü gemiciye dönüp,

گفت هیچ از نحو خواندی گفت لا ** گفت نیم عمر تو شد در فنا

“Sen hiç nahiv okudun mu?” demişti. Gemici “hayır” deyince demişti ki : “Yarı ömrün hiçe gitti.”

دل شکسته گشت کشتیبان ز تاب ** لیک آن دم کرد خامش از جواب‌‌

Gemici bu söze kızdı, gönlü kırıldı. Fakat susup derhal cevap vermedi.

باد کشتی را به گردابی فگند ** گفت کشتیبان به آن نحوی بلند

Derken rüzgâr gemiyi bir girdaba düşürdü. Gemici, o nahiv âlimine bağırdı:

هیچ دانی آشنا کردن بگو ** گفت نی ای خوش جواب خوب رو

“ Yüzmeyi bilir misin, söyle!” Nahivci “Bilmem bende yüzgeçlik arama”

گفت کل عمرت ای نحوی فناست ** ز آن که کشتی غرق این گردابهاست‌‌ 2840

Deyince “Nahiv âlimi, bütün ömrün hiçe gitti. Çünkü gemi bu girdapta batacak.

محو می‌‌باید نه نحو اینجا بدان ** گر تو محوی بی‌‌خطر در آب ران‌‌

İyi bil burada mahiv bilgisi lâzım, nahiv bilgisi değil. Eğer mahiv bilgisini biliyorsan tehlikesizce denize dal!

آب دریا مرده را بر سر نهد ** ور بود زنده ز دریا کی رهد

Deniz suyu, ölüyü başında taşır. Fakat denize düşen adam diri olursa nerede kurtulacak?

چون بمردی تو ز اوصاف بشر ** بحر اسرارت نهد بر فرق سر

Sen de eğer beşeriyet vasıflarından öldünse hakikat sırları denizi, seni başının üstüne kor.

ای که خلقان را تو خر می‌‌خوانده‌‌ای ** این زمان چون خر بر این یخ مانده‌‌ای‌‌

Ey âlim, sen halka eşek diyorsun ama şimdi sen, eşek gibi buz üstünde kalakaldın.

گر تو علامه‌‌ی زمانی در جهان ** نک فنای این جهان بین وین زمان‌‌ 2845

İstersen dünyada zamanın allâmesi ol, hele şimdicik dünyanın yokluğunu da gör, zamanın yokluğunu da!” dedi.

مرد نحوی را از آن در دوختیم ** تا شما را نحو محو آموختیم‌‌

Nahivciyi, size yok olma nahvini öğretmek için hikâye arasında hikâye ettik.

فقه فقه و نحو نحو و صرف صرف ** در کم آمد یابی ای یار شگرف‌‌

Fıkhı bilmeyi de yok olmada bulursun, nahvi tahsil etmeyi de, sarftaki değişiklikleri de, ey yüce sevgilim!

آن سبوی آب دانشهای ماست ** و آن خلیفه دجله‌‌ی علم خداست‌‌

O su testisi bizim bilgilerimizdi; halife de Tanrı bilgisinin Diclesi.

ما سبوها پر به دجله می‌‌بریم ** گر نه خر دانیم خود را ما خریم‌‌

Biz dolu testileri Dicle’ye götürüyoruz. Böyle olduğu halde eşek olduğumuzu bilmezsek hakikaten eşeğiz!

باری اعرابی بدان معذور بود ** کو ز دجله بی‌‌خبر بود و ز رود 2850

O Arap, bari o hususta ma’zurdu. Çünkü Dicle’yi bilmiyordu, çok uzaktaydı.

گر ز دجله با خبر بودی چو ما ** او نبردی آن سبو را جا به جا

Bizim gibi Dicle’den haberi olsaydı o testiyi alıp konaktan konağa kona göçe götürmezdi.

بلکه از دجله چو واقف آمدی ** آن سبو را بر سر سنگی زدی‌‌

Hattâ Dicle’yi bilseydi o testiyi kırar, bu işten tamamı ile vazgeçerdi.

قبول کردن خلیفه هدیه را و عطا فرمودن با کمال بی‌‌نیازی از آن هدیه و از آن سبو

Halifenin suya hiçbir ihtiyacı yokken o armağanı kabul edip testiyi altınla doldurması, Arabın sevinmesi

چون خلیفه دید و احوالش شنید ** آن سبو را پر ز زر کرد و مزید

Halife, bunu görüp bedevinin ahvalini duyunca o testiyi altınla doldurdu, daha fazla da ihsanda bulunup.

آن عرب را کرد از فاقه خلاص ** داد بخششها و خلعتهای خاص‌‌

Hediyeler, hususi hil’atler verdi, bedeviyi yoksulluktan kurtardı.

کاین سبو پر زر به دست او دهید ** چون که واگردد سوی دجله‌‌ش برید 2855

“Bu altın dolu testiyi ona ver. Dönerken de onu Dicle yoluyla götür.

از ره خشک آمده ست و از سفر ** از ره آبش بود نزدیکتر

Çöl yolundan buraya gelmiş. Halbuki Dicle yolu, yurduna daha yakındır” dedi.

چون به کشتی درنشست و دجله دید ** سجده می‌‌کرد از حیا و می‌‌خمید

Bedevi, gemiye binip Dicle’yi görünce utancından iki büklüm olmaya, yere kapanmaya başladı.