جر و مد و دخل و خرج این نفس ** از که باشد جز ز جان پر هوس‌‌

Bu nefesin alınıp verilmesi, girip çıkması da hevesli candan başka kimdendir?

گاه جیمش می‌‌کند گه حا و دال ** گاه صلحش می‌‌کند گاهی جدال‌‌ 3335

Can, o nefesi, nefesle çıkan sözü, bazen cim haline kor; bazen de ha ve dal haline ( bu suretle de inkâr da bulunur). Gâh o sözü barış sözü yapar, gâh savaş sözü.

همچنین این باد را یزدان ما ** کرده بد بر عاد همچون اژدها

Yine böyle Tanrı’mız, bu rüzgârı Âd kavmine ejderha yaptığı halde,

باز هم آن باد را بر مومنان ** کرده بد صلح و مراعات و امان‌‌

Yine aynı rüzgârı; müminlere rahmet, hayat ve emniyet verici bir hale getirmişti.

گفت المعنی هو الله شیخ دین ** بحر معنیهای رب العالمین‌‌

Âlemlerin Rabbinin mânalar denizi olan bin Şeyhi, “ mâna Allah’dır” dedi.

جمله اطباق زمین و آسمان ** همچو خاشاکی در آن بحر روان‌‌

Bütün yerler, gökler; o yürüyen denizde, o can deryasında çör çöp gibidir.

حمله‌‌ها و رقص خاشاک اندر آب ** هم ز آب آمد به وقت اضطراب‌‌ 3340

Suda çör çöpün saldırması, oynaması, suyun dalgalanmasındandır.

چون که ساکن خواهدش کرد از مرا ** سوی ساحل افکند خاشاک را

İnat eder de onları hareketsiz bırakmayı dilerse kıyıya atıverir.

چون کشد از ساحلش در موج گاه ** آن کند با او که آتش با گیاه‌‌

Kıyıdan dalgalandığı yere, kendisine çekti mi... ateş, ota ne yaparsa deniz de onlara onu yapar (hepsini siler, süpürür, yok eder).

این حدیث آخر ندارد باز ران ** جانب هاروت و ماروت ای جوان‌‌

Bu söze de son yoktur. Ey genç sen yine Hârût Mârût hikâyesine dön.

باقی قصه‌‌ی هاروت و ماروت و نکال و عقوبت ایشان هم در دنیا به چاه بابل‌‌

Hârût, Mârût hikâyesinin sonu ve onların, dünyada Bâbil Kuyusunda cezalandırılmaları

چون گناه و فسق خلقان جهان ** می‌‌شدی بر هر دو روشن آن زمان‌‌

Bu iki melek, cihan halkının günahını, kötülüğünü görünce,

دست‌‌خاییدن گرفتندی ز خشم ** لیک عیب خود ندیدندی به چشم‌‌ 3345

Hiddetlerinden ellerini ısırıyorlardı. Fakat gözleriyle kendi ayıplarını görmüyorlardı.

خویش در آیینه دید آن زشت مرد ** رو بگردانید از آن و خشم کرد

Bir çirkin, aynada kendisini görünce yüzünü çevirmiş, kızmış.

خویش بین چون از کسی جرمی بدید ** آتشی در وی ز دوزخ شد پدید

Kendisini gören kendisini beğenen; birisinde bir suç gördü mü...İçinde cehennemden daha şiddetli bir ateş parlar.

حمیت دین خواند او آن کبر را ** ننگرد در خویش نفس گبر را

O, bu kibre din gayreti adını takar; kendi kâfir nefsini görmez.

حمیت دین را نشانی دیگر است ** که از آن آتش جهانی اخضر است‌‌

Din gayretinin başka alâmeti vardır. O ateşten bütün bir dünya yeşerir, hayat bulur.

گفت حقشان گر شما روشان‌‌گرید ** در سیه کاران مغفل منگرید 3350

Tanrı; Hârût’la Mârût’a “ Eğer siz, nurdan yaratılmış, mâsum melekseniz aldanmış, ziyankâr suçluları görmeyin.

شکر گویید ای سپاه و چاکران ** رسته‌‌اید از شهوت و از چاک ران‌‌

Ey gökyüzünün askerleri, benim kullarım! Şükredin ki şehvetten ve cinsi temayülden kurtulmuşsunuz.

گر از آن معنی نهم من بر شما ** مر شما را بیش نپذیرد سما

Eğer size de şehvet versem, artık gök, sizi kabul etmez.

عصمتی که مر شما را در تن است ** آن ز عکس عصمت و حفظ من است‌‌

Sizdeki mâsumluk, benim ismetimin, benim korumamın aksindendir.

آن ز من بینید نز خود هین و هین ** تا نچربد بر شما دیو لعین‌‌

O mâsumluğu benden bilin, kendinizden değil. Kendinize gelin, kendinize... Lânetlenmiş Şeytan, size galip gelmesin” dedi.

آن چنان که کاتب وحی رسول ** دید حکمت در خود و نور اصول‌‌ 3355

Nitekim Peygamberin vahiy kâtibi de hikmeti kendisinde gördü, kendine de vahiy geliyor zannetti.

خویش را هم صوت مرغان خدا ** می‌‌شمرد آن بد صفیری چون صدا

Tanrı kuşlarının sesi, kendinde de var sandı, o kötü ıslık, o kuşların sesi gibi güzeldir zannına düştü.

لحن مرغان را اگر واصف شوی ** بر مراد مرغ کی واقف شوی‌‌

Sen, kuşların seslerini övüp dururken nereden kuşun muradını anlayacaksın.

گر بیاموزی صفیر بلبلی ** تو چه دانی کاو چه دارد با گلی‌‌

Bülbülün sesini öğrensen, tanısan da gül ile ne yapıyor, ne işi var? Nereden bileceksin?