خویش در آیینه دید آن زشت مرد ** رو بگردانید از آن و خشم کرد

Bir çirkin, aynada kendisini görünce yüzünü çevirmiş, kızmış.

خویش بین چون از کسی جرمی بدید ** آتشی در وی ز دوزخ شد پدید

Kendisini gören kendisini beğenen; birisinde bir suç gördü mü...İçinde cehennemden daha şiddetli bir ateş parlar.

حمیت دین خواند او آن کبر را ** ننگرد در خویش نفس گبر را

O, bu kibre din gayreti adını takar; kendi kâfir nefsini görmez.

حمیت دین را نشانی دیگر است ** که از آن آتش جهانی اخضر است‌‌

Din gayretinin başka alâmeti vardır. O ateşten bütün bir dünya yeşerir, hayat bulur.

گفت حقشان گر شما روشان‌‌گرید ** در سیه کاران مغفل منگرید 3350

Tanrı; Hârût’la Mârût’a “ Eğer siz, nurdan yaratılmış, mâsum melekseniz aldanmış, ziyankâr suçluları görmeyin.

شکر گویید ای سپاه و چاکران ** رسته‌‌اید از شهوت و از چاک ران‌‌

Ey gökyüzünün askerleri, benim kullarım! Şükredin ki şehvetten ve cinsi temayülden kurtulmuşsunuz.

گر از آن معنی نهم من بر شما ** مر شما را بیش نپذیرد سما

Eğer size de şehvet versem, artık gök, sizi kabul etmez.

عصمتی که مر شما را در تن است ** آن ز عکس عصمت و حفظ من است‌‌

Sizdeki mâsumluk, benim ismetimin, benim korumamın aksindendir.

آن ز من بینید نز خود هین و هین ** تا نچربد بر شما دیو لعین‌‌

O mâsumluğu benden bilin, kendinizden değil. Kendinize gelin, kendinize... Lânetlenmiş Şeytan, size galip gelmesin” dedi.

آن چنان که کاتب وحی رسول ** دید حکمت در خود و نور اصول‌‌ 3355

Nitekim Peygamberin vahiy kâtibi de hikmeti kendisinde gördü, kendine de vahiy geliyor zannetti.

خویش را هم صوت مرغان خدا ** می‌‌شمرد آن بد صفیری چون صدا

Tanrı kuşlarının sesi, kendinde de var sandı, o kötü ıslık, o kuşların sesi gibi güzeldir zannına düştü.

لحن مرغان را اگر واصف شوی ** بر مراد مرغ کی واقف شوی‌‌

Sen, kuşların seslerini övüp dururken nereden kuşun muradını anlayacaksın.

گر بیاموزی صفیر بلبلی ** تو چه دانی کاو چه دارد با گلی‌‌

Bülbülün sesini öğrensen, tanısan da gül ile ne yapıyor, ne işi var? Nereden bileceksin?

ور بدانی باشد آن هم از گمان ** چون ز لب جنبان گمانهای کران‌‌

Kıyas ve şüphe yoluyla bildiğini farz edelim... O biliş sağırların, dudak oynamasından anladıkları kadar bir anlayış ve bilişten ibarettir.

به عیادت رفتن کر بر همسایه‌‌ی رنجور خویش‌‌

Sağırın hasta komşusuna hatır sormaya gidişi

آن کری را گفت افزون مایه‌‌ای ** که ترا رنجور شد همسایه‌‌ای‌‌ 3360

Anlayışlı, hal hatır, yol yordam bilen birisi bir sağıra “ komşun hasta” diye haber verdi.

گفت با خود کر که با گوش گران ** من چه دریابم ز گفت آن جوان‌‌

Sağır, kendi kendisine dedi ki: “ Bu sağır kulakla ben onun sözünü nereden anlayacağım.

خاصه رنجور و ضعیف آواز شد ** لیک باید رفت آن جا نیست بد

Hele hasta olur, sesi pek çıkmazsa... Fakat mutlaka da gitmek lâzım.

چون ببینم کان لبش جنبان شود ** من قیاسی گیرم آن را هم ز خود

Dudağını oynar görünce ne dediğini kıyas yoluyla kendiliğinden düşünür, bulurum.

چون بگویم چونی ای محنت کشم ** او بخواهد گفت نیکم یا خوشم‌‌

Ey benim mihnete düşmüş dostum, nasılsın? Derim. O, elbette iyiyim, yahut hoşum, diyecek.

من بگویم شکر چه خوردی ابا ** او بگوید شربتی یا ماشبا 3365

Şükürler olsun diye cevap verir, ne çorbası yedin diye sorarım. O meselâ, mercimek çorbası diye cevap verir.

من بگویم صحه نوشت کیست آن ** از طبیبان پیش تو گوید فلان‌‌

Afiyet olsun der, hekimlerden kim geliyor, kendini hangisine tedavi ettiriyorsun? derim.

من بگویم بس مبارک پاست او ** چون که او آمد شود کارت نکو

O, filan deyince derim ki: ayağı çok kutludur. Geldi mi işin yoluna girdi demektir.

پای او را آزمودستیم ما ** هر کجا شد می‌‌شود حاجت روا

Biz de onun kademini denedik. Nerede vardıysa dilek hâsıl oldu.”

این جوابات قیاسی راست کرد ** پیش آن رنجور شد آن نیک مرد

O iyi adam, kıyas yoluyla tasarladığı bu cevapları düzüp koşarak hastaya hal hatır sormaya gitti.

گفت چونی گفت مردم گفت شکر ** شد از این رنجور پر آزار و نکر 3370

“Nasılsın “dedi. Hasta “öldüm” deyince dedi ki: “ Çok şükür!” Hasta, bu sözden hiddetlendi, canı pek sıkıldı.