گفت چونی گفت مردم گفت شکر ** شد از این رنجور پر آزار و نکر

گفت چونی گفت مردم گفت شکر ** شد از این رنجور پر آزار و نکر 3370

“Nasılsın “dedi. Hasta “öldüm” deyince dedi ki: “ Çok şükür!” Hasta, bu sözden hiddetlendi, canı pek sıkıldı.

کین چه شکر است او مگر با ما بد است ** کر قیاسی کرد و آن کژ آمده ست‌‌

“ Bu ne biçim şükür? O bizim kötülüğümüzü istiyormuş, anlaşıldı” diye düşündü. Sağır bir sözdür, tasarladı ama yanlış düştü.

بعد از آن گفتش چه خوردی گفت زهر ** گفت نوشت باد افزون گشت قهر

Sonra “Ne yedin ?diye sorunca hasta “Zehir” dedi. Sağır “ Afiyet olsun” der demez hastanın kahırlanması fazlalaştı.

بعد از آن گفت از طبیبان کیست او ** کاو همی‌‌آید به چاره پیش تو

Sağır, bundan sonra da “ Tedavi için hekimlerden kim geliyor?” diye sordu.

گفت عزراییل می‌‌آید برو ** گفت پایش بس مبارک شاد شو

Hasta “ Hadi be, defol, Azrail geliyor!” diye cevap verdi. Sağır “ Ayağı pek kutludur, sevin, neşelen!”dedi.

کر برون آمد بگفت او شادمان ** شکر کش کردم مراعات این زمان‌‌ 3375

Sağır; şükür, böyle bir zamanda hal hatır sorup komşuluk hakkını gözettim diye sevinerek dışarı çıktı.

گفت رنجور این عدوی جان ماست ** ما ندانستیم کاو کان جفاست‌‌

Hasta ise “Bu, bizim canımıza düşmanmış, onun cefa madeni olduğunu bilmiyormuşuz” diyordu.

خاطر رنجور جویان صد سقط ** تا که پیغامش کند از هر نمط

Hatırına yüz türlü kötü şeyler geliyor, ona türlü ,türlü haber göndermeyi kuruyordu.

چون کسی کاو خورده باشد آش بد ** می‌‌بشوراند دلش تا قی کند

Kötü bir yemek yiyenin o yemeği kusuncaya kadar gönlü bulanır.

کظم غیظ این است آن را قی مکن ** تا بیابی در جزا شیرین سخن‌‌

İşte hiddeti yenmek budur; onu kusma ki karşılık tatlı sözler duyasın.

چون نبودش صبر می‌‌پیچید او ** کاین سگ زن روسپی حیز کو 3380

Sabrı olmadığı için hasta kıvranmakta, “ nerede bu kötü sözlü köpek ki.

تا بریزم بر وی آن چه گفته بود ** کان زمان شیر ضمیرم خفته بود

Söylediklerinin hepsine karşılık vereyim. O zaman tamamı ile hastaydım, aslan gibi olan aklım uyumuştu, hatırıma bir şey gelmedi.

چون عیادت بهر دل آرامی است ** این عیادت نیست دشمن کامی است‌‌

Hal hatır sorma, gönül almak ve teselli etmek içindir. Halbuki bu, hatır sorma değil, düşmanlık!

تا ببیند دشمن خود را نزار ** تا بگیرد خاطر زشتش قرار

Düşmanını zayıf ve bitkin bir halde görüp memnun olmak istemiş” diyordu.

بس کسان کایشان ز طاعت گمره‌‌اند ** دل به رضوان و ثواب آن دهند

Nice ibadetten vazgeçmiş, kulluktan çıkmış kişilerin gönüllerinde Tanrı’nın rızasını almak, sevaba nail olmak vardır, bunu umarlar.

خود حقیقت معصیت باشد خفی ** بس کدر کان را تو پنداری صفی‌‌ 3385

Halbuki bu, esasen gizli bir günahtır. Nice bulanık şeyler vardır ki sen, onları sâf ve berrak sanırsın.

همچو آن کر که همی‌‌پنداشته ست ** کو نکویی کرد و آن بر عکس جست‌‌

O sağır gibi...Sağır, iyilik yaptım sanmıştı, halbuki aksi zuhur etti.

او نشسته خوش که خدمت کرده‌‌ام ** حق همسایه به جا آورده‌‌ام‌‌

O, bir hastaya iyilikte bulundum hatırını ele aldım, komşuluk hakkını ele getirdim diye rahatça oturmuştu.

بهر خود او آتشی افروخته ست ** در دل رنجور و خود را سوخته ست‌‌

Halbuki hastanın gönlünde bir ateş alevlenmiş, kendisini de yakmıştı.

فاتقوا النار التی أوقدتم ** إنکم فی المعصیة ازددتم‌‌

Yaktığınız ateşlerden korkun. Siz, onu günahlarınızla çoğalttınız, günahınız yüzünden alevdesiniz.

گفت پیغمبر به یک صاحب ریا ** صل إنک لم تصل یا فتی‌‌ 3390

Peygamber bir riyakâra namaz kıldığı halde “ Ey yiğit kalk, namaz kıl, çünkü senin kıldığın namaz değil” dedi.

از برای چاره‌‌ی این خوفها ** آمد اندر هر نمازی اهدنا

Bu korkular yüzünden her namazda “ ihdinassırâtal müstakîme- sen bizi doğru yola hidayet et” denir.

کاین نمازم را میامیز ای خدا ** با نماز ضالین و اهل ریا

Yani “ Ey Tanrı! Bu namazımı yolunu azıtmışların, riyakârların namazıyla karıştırma.”

از قیاسی که بکرد آن کر گزین ** صحبت ده ساله باطل شد بدین‌‌

O sağır adamın seçtiği kıyas yüzünden on yıllık konuşma hiç olup gitti.

خاصه ای خواجه قیاس حس دون ** اندر آن وحیی که هست از حد فزون‌‌

Ulu kişi, hele bu kıyas, tavsif edilemeyecek vahiyde aşağılık duygusunun kıyası olursa...