از حق إن الظن لا يغنی رسید ** مرکب ظن بر فلک‌‌ها کی دوید

Tanrı’dan “ Şüphe yok ki zan fayda vermez” hükmü gelmiştir. Zan merkebi nerede gökler koşacak?

اغلب الظنین فی ترجیح ذا ** لا تماری الشمس فی توضیحها

İki türlü zan olursa kuvvet hangisindeyse o tercih edilir. Fakat güneş zuhur etti mi... onun varlığında ve parlaklığında inat edilmez.

آن گهی بینید مرکبهای خویش ** مرکبی سازیده‌‌اید از پای خویش‌‌

İşte o zaman bindiğiniz şeyleri görürsünüz; anlarsınız ki ancak ayaklarınıza binmişsiniz...

وهم و فکر و حس و ادراک شما ** همچو نی دان مرکب کودک هلا 3445

Vehmi, fikri, duyguyu, anlayışları sopa gibi çocuk atı bil!

علمهای اهل دل حمالشان ** علمهای اهل تن احمالشان‌‌

Gönül ehlinin ilimleri, kendilerini taşır. Ten ehlinin ilimleriyse kendilerine yüktür.

علم چون بر دل زند یاری شود ** علم چون بر تن زند باری شود

Gönle uran, adamı gönül ehli yapan ilim; insana fayda verir. Yalnız tene tesir eden, insana mal olmayan ilim yükten ibarettir.

گفت ایزد یحمل اسفاره ** بار باشد علم کان نبود ز هو

Tanrı “ Yahmilü esfâra-Tevrat’ı bilip onunla amel etmeyen kitap taşıyan eşeğe benzer” dedi. Tanrı’dan olmayan bilgi yüktür.

علم کان نبود ز هو بی‌‌واسطه ** آن نپاید همچو رنگ ماشطه‌‌

Tanrı’dan vasıtasız olarak verilmeyen ilim, gelini süsleyen kadının ona sürdüğü renk gibi diri kalmaz, uçup gider.

لیک چون این بار را نیکو کشی ** بار بر گیرند و بخشندت خوشی‌‌ 3450

Fakat bu yükü iyi çekersen yükünü alırlar, rahat ettirirler.

هین مکش بهر هوا آن بار علم ** تا ببینی در درون انبار علم‌‌

Heva ve heves uğrunda o bilgi yükünü taşıma ki içindeki ilim ambarını göresin.

تا که بر رهوار علم آیی سوار ** بعد از آن افتد ترا از دوش بار

İlmin rahvan atına bindikten sonra sırtından yükü alırlar.

از هواها کی رهی بی‌‌جام هو ** ای ز هو قانع شده با نام هو

Tanrı kadehi olmadıkça heva ve heveslerden nereden geçeceksin? Ey Tanrı’ya ait yalnız “Hu” ismine kani olan!

از صفت و ز نام چه زاید خیال ** و آن خیالش هست دلال وصال‌‌

Sıfattan, addan ne doğar? Hayal! O hayal, sahibine ancak vuslat delili olur.

دیده‌‌ای دلال بی‌‌مدلول هیچ ** تا نباشد جاده نبود غول هیچ‌‌ 3455

Medlulü olmayan bir delalet edici hiç gördün mü? Yol olmadıkça katiyen gül de olmaz...

هیچ نامی بی‌‌حقیقت دیده‌‌ای ** یا ز گاف و لام گل گل چیده‌‌ای‌‌

Hakikatı olmayan bir adı hiç gördün mü; yahut Kâf ve Lâm harflerinden gül topladın mı?

اسم خواندی رو مسمی را بجو ** مه به بالا دان نه اندر آب جو

Mademki ismi okudun; var, müsemmayı da ara. Ayı gökte bil derede değil!

گر ز نام و حرف خواهی بگذری ** پاک کن خود را ز خود هین یک سری‌‌

Addan ve harften geçmek istersen hemencecik kendini tamamı ile kendinden arıt (yok ol!)

همچو آهن ز آهنی بی‌‌رنگ شو ** در ریاضت آینه‌‌ی بی‌‌زنگ شو

Demir gibi demirlikten çık, renksiz bir hale gel. Riyazatta tozsuz passız bir ayna ol!

خویش را صافی کن از اوصاف خود ** تا ببینی ذات پاک صاف خود 3460

Kendini kendi vasıflarından arıt ki asıl kendi sâf, pak zatını göresin.

بینی اندر دل علوم انبیا ** بی‌‌کتاب و بی‌‌معید و اوستا

O vakit kitap, müzakereci ve üstat olmaksızın gönlünde peygamberlerin ilimlerini görür bulursun.

گفت پیغمبر که هست از امتم ** کاو بود هم گوهر و هم همتم‌‌

Peygamber “ ümmetimden öyleleri vardır ki onlar, benimle aynı yaratılıştadırlar, benimle aynı himmete sahiptirler.

مر مرا ز آن نور بیند جانشان ** که من ایشان را همی‌‌بینم بدان‌‌

Ben onları hangi nurla görüyorsam onların canları da beni mutlaka aynı nurla görür” dedi.

بی‌‌صحیحین و احادیث و رواه ** بلکه اندر مشرب آب حیات‌‌

Bunlar Peygamberi, Sahîhayn kitapları, hadîsler, hadîsi rivayet edenler olmaksızın, bunlara hacet kalmaksızın abıhayat kaynağında (gönüllerinde) görürler.

سر امسینا لکردیا بدان ** راز اصبحنا عرابیا بخوان‌‌ 3465

“Kürt olarak yattık” sırrını bil, “ Arap olarak sabahladık” sırrını oku!

ور مثالی خواهی از علم نهان ** قصه گو از رومیان و چینیان‌‌

Gizli ilme dair bir misal istersen Rum halkıyla Çinlilere ait hikâyeyi söyle:

قصه‌‌ی مری کردن رومیان و چینیان در علم نقاشی و صورتگری‌‌

Rum halkıyla Çinlilerin ressamlıkta bahse girişmeleri