بی‌‌صحیحین و احادیث و رواه ** بلکه اندر مشرب آب حیات‌‌

Bunlar Peygamberi, Sahîhayn kitapları, hadîsler, hadîsi rivayet edenler olmaksızın, bunlara hacet kalmaksızın abıhayat kaynağında (gönüllerinde) görürler.

سر امسینا لکردیا بدان ** راز اصبحنا عرابیا بخوان‌‌ 3465

“Kürt olarak yattık” sırrını bil, “ Arap olarak sabahladık” sırrını oku!

ور مثالی خواهی از علم نهان ** قصه گو از رومیان و چینیان‌‌

Gizli ilme dair bir misal istersen Rum halkıyla Çinlilere ait hikâyeyi söyle:

قصه‌‌ی مری کردن رومیان و چینیان در علم نقاشی و صورتگری‌‌

Rum halkıyla Çinlilerin ressamlıkta bahse girişmeleri

چینیان گفتند ما نقاش‌‌تر ** رومیان گفتند ما را کر و فر

Çinliler “ Biz daha mahir ressamız, dediler. Rum halkı da dedi ki: “ Bizim maharetimiz daha üstündür.”

گفت سلطان امتحان خواهم در این ** کز شماها کیست در دعوی گزین‌‌

Padişah “Sizi imtihan edeceğim; bakalım hanginiz dâvasında haklı” dedi.

اهل چین و روم چون حاضر شدند ** رومیان از بحث در مکث آمدند

Çinlilerle Rum diyarı ressamları hazırlandılar; Rum diyarı ressamları ilimlerine daha vakıf kişilerdi.

چینیان گفتند یک خانه به ما ** خاص بسپارید و یک آن شما 3470

Çin ressamları “ Bize bir hususi oda verin, bir oda da sizin olsun” dediler.

بود دو خانه مقابل دربدر ** ز آن یکی چینی ستد رومی دگر

Kapıları karşı karşıya iki oda vardı. Bir tanesini Çin ressamlar aldı. Öbürünü de Rum ressamları.

چینیان صد رنگ از شه خواستند ** پس خزینه باز کرد آن ارجمند

Çinliler, padişahtan yüz türlü boya istediler. Yüce padişah bunun üzerine hazinesini açtı.

هر صباحی از خزینه رنگها ** چینیان را راتبه بود از عطا

Çinlilere her sabah hazineden boyalar verilmekteydi.

رومیان گفتند نی نقش و نه رنگ ** در خور آید کار را جز دفع زنگ‌‌

Rum ressamları “ Pas gidermekten başka ne resim işe yarar, ne boya!” dediler.

در فرو بستند و صیقل می‌‌زدند ** همچو گردون ساده و صافی شدند 3475

Kapıyı kapatıp duvarı cilâlamaya başladılar. Gök gibi tertemiz, sâf ve berrak bir hale getirdiler.

از دو صد رنگی به بی‌‌رنگی رهی است ** رنگ چون ابر است و بی‌‌رنگی مهی است‌‌

İki yüz çeşit renge boyanmaktansa renksizlik daha iyi. Renk bulut gibidir. Renksizlikse ay.

هر چه اندر ابر ضو بینی و تاب ** آن ز اختر دان و ماه و آفتاب‌‌

Bulutta parlaklık ve ziya görürsen bil ki yıldızdan aydan ve güneştendir.

چینیان چون از عمل فارغ شدند ** از پی شادی دهلها می‌‌زدند

Çinli ressamlar işlerini bitirdiler. Hepsi de yaptıkları resimlerin güzelliğine sevinmekteydiler.

شه در آمد دید آن جا نقشها ** می‌‌ربود آن عقل را و فهم را

Padişah kapıdan içeri girip odadaki resimleri gördü. Hepsi akıldan, idrakten dışarı, fevkalâde güzel şeylerdi.

بعد از آن آمد به سوی رومیان ** پرده را بالا کشیدند از میان‌‌ 3480

Ondan sonra Rum ressamlarının odasına gitti. Bir Rum ressamı, karşı odayı görmeye mâni olan perdeyi kaldırdı.

عکس آن تصویر و آن کردارها ** زد بر این صافی شده دیوارها

Öbür odada Çin ressamlarının yapmış oldukları resimlerle nakışlar, bu odanın cilâlanmış duvarına vurdu.

هر چه آن جا دید اینجا به نمود ** دیده را از دیده خانه می‌‌ربود

Orada ne varsa burada daha iyi göründü; resimlerin aksi, âdeta göz alıyordu.

رومیان آن صوفیانند ای پدر ** بی‌‌ز تکرار و کتاب و بی‌‌هنر

Oğul Rum ressamları sofilerdir. Onların; ezberlenecek dersleri kitapları yoktur.

لیک صیقل کرده‌‌اند آن سینه‌‌ها ** پاک از آز و حرص و بخل و کینه‌‌ها

Ama gönüllerini adamakıllı cilâlamışlar, istekten, hırstan, hasislikten ve kinlerden arınmışlardır.

آن صفای آینه وصف دل است ** کاو نقوش بی‌‌عدد را قابل است‌‌ 3485

O aynanın sâflığı, berraklığı gönlün vasfıdır. Gönle hadsiz hesapsız suretler aksedebilir.

صورت بی‌‌صورت بی‌‌حد غیب ** ز آینه‌‌ی دل تافت بر موسی ز جیب‌‌

Gaybın suretsiz ve hudutsuz sureti, Musa’nın gönül aynası da parlamış, koynuna sokup çıkardığı elde görünmüştür.

گر چه آن صورت نگنجد در فلک ** نه به عرش و فرش و دریا و سمک‌‌

O suret göğe, arşa, ferşe, denizlere, ta en yüce gökten, denizin dibindeki balığa kadar hiçbir şeye sığmaz.

ز آن که محدود است و معدود است آن ** آینه‌‌ی دل را نباشد حد بدان‌‌

Çünkü bütün bunların hududu, sayısı vardır. Halbuki gönül aynasının hududu yoktur.