چینیان گفتند ما نقاش‌‌تر ** رومیان گفتند ما را کر و فر

Çinliler “ Biz daha mahir ressamız, dediler. Rum halkı da dedi ki: “ Bizim maharetimiz daha üstündür.”

گفت سلطان امتحان خواهم در این ** کز شماها کیست در دعوی گزین‌‌

Padişah “Sizi imtihan edeceğim; bakalım hanginiz dâvasında haklı” dedi.

اهل چین و روم چون حاضر شدند ** رومیان از بحث در مکث آمدند

Çinlilerle Rum diyarı ressamları hazırlandılar; Rum diyarı ressamları ilimlerine daha vakıf kişilerdi.

چینیان گفتند یک خانه به ما ** خاص بسپارید و یک آن شما 3470

Çin ressamları “ Bize bir hususi oda verin, bir oda da sizin olsun” dediler.

بود دو خانه مقابل دربدر ** ز آن یکی چینی ستد رومی دگر

Kapıları karşı karşıya iki oda vardı. Bir tanesini Çin ressamlar aldı. Öbürünü de Rum ressamları.

چینیان صد رنگ از شه خواستند ** پس خزینه باز کرد آن ارجمند

Çinliler, padişahtan yüz türlü boya istediler. Yüce padişah bunun üzerine hazinesini açtı.

هر صباحی از خزینه رنگها ** چینیان را راتبه بود از عطا

Çinlilere her sabah hazineden boyalar verilmekteydi.

رومیان گفتند نی نقش و نه رنگ ** در خور آید کار را جز دفع زنگ‌‌

Rum ressamları “ Pas gidermekten başka ne resim işe yarar, ne boya!” dediler.

در فرو بستند و صیقل می‌‌زدند ** همچو گردون ساده و صافی شدند 3475

Kapıyı kapatıp duvarı cilâlamaya başladılar. Gök gibi tertemiz, sâf ve berrak bir hale getirdiler.

از دو صد رنگی به بی‌‌رنگی رهی است ** رنگ چون ابر است و بی‌‌رنگی مهی است‌‌

İki yüz çeşit renge boyanmaktansa renksizlik daha iyi. Renk bulut gibidir. Renksizlikse ay.

هر چه اندر ابر ضو بینی و تاب ** آن ز اختر دان و ماه و آفتاب‌‌

Bulutta parlaklık ve ziya görürsen bil ki yıldızdan aydan ve güneştendir.

چینیان چون از عمل فارغ شدند ** از پی شادی دهلها می‌‌زدند

Çinli ressamlar işlerini bitirdiler. Hepsi de yaptıkları resimlerin güzelliğine sevinmekteydiler.

شه در آمد دید آن جا نقشها ** می‌‌ربود آن عقل را و فهم را

Padişah kapıdan içeri girip odadaki resimleri gördü. Hepsi akıldan, idrakten dışarı, fevkalâde güzel şeylerdi.

بعد از آن آمد به سوی رومیان ** پرده را بالا کشیدند از میان‌‌ 3480

Ondan sonra Rum ressamlarının odasına gitti. Bir Rum ressamı, karşı odayı görmeye mâni olan perdeyi kaldırdı.

عکس آن تصویر و آن کردارها ** زد بر این صافی شده دیوارها

Öbür odada Çin ressamlarının yapmış oldukları resimlerle nakışlar, bu odanın cilâlanmış duvarına vurdu.

هر چه آن جا دید اینجا به نمود ** دیده را از دیده خانه می‌‌ربود

Orada ne varsa burada daha iyi göründü; resimlerin aksi, âdeta göz alıyordu.

رومیان آن صوفیانند ای پدر ** بی‌‌ز تکرار و کتاب و بی‌‌هنر

Oğul Rum ressamları sofilerdir. Onların; ezberlenecek dersleri kitapları yoktur.

لیک صیقل کرده‌‌اند آن سینه‌‌ها ** پاک از آز و حرص و بخل و کینه‌‌ها

Ama gönüllerini adamakıllı cilâlamışlar, istekten, hırstan, hasislikten ve kinlerden arınmışlardır.

آن صفای آینه وصف دل است ** کاو نقوش بی‌‌عدد را قابل است‌‌ 3485

O aynanın sâflığı, berraklığı gönlün vasfıdır. Gönle hadsiz hesapsız suretler aksedebilir.

صورت بی‌‌صورت بی‌‌حد غیب ** ز آینه‌‌ی دل تافت بر موسی ز جیب‌‌

Gaybın suretsiz ve hudutsuz sureti, Musa’nın gönül aynası da parlamış, koynuna sokup çıkardığı elde görünmüştür.

گر چه آن صورت نگنجد در فلک ** نه به عرش و فرش و دریا و سمک‌‌

O suret göğe, arşa, ferşe, denizlere, ta en yüce gökten, denizin dibindeki balığa kadar hiçbir şeye sığmaz.

ز آن که محدود است و معدود است آن ** آینه‌‌ی دل را نباشد حد بدان‌‌

Çünkü bütün bunların hududu, sayısı vardır. Halbuki gönül aynasının hududu yoktur.

عقل اینجا ساکت آمد یا مضل ** ز آنکه دل با اوست یا خود اوست دل‌‌

Burada akıl, ya susar, yahut şaşırıp kalır. Sebebi de şu : Gönül mü Tanrı’dır, Tanrı mı gönül?

عکس هر نقشی نتابد تا ابد ** جز ز دل هم با عدد هم بی‌‌عدد 3490

Hem sayılı hem sayısız olan (hem kesrete dalan, hem vahdeti bulan) gönülden başka bir nakşın aksi geçip gider, ebedî değildir.

تا ابد هر نقش نو کاید بر او ** می‌‌نماید بی‌‌حجابی اندر او

Fakat ezelden ebede kadar zuhur ede gelen her yeni nakış, gönle akseder, orada perdesiz, apaçık surette tecilli eder.