این امانت ز آن امانت یافته ست ** کافتاب عدل بر وی تافته ست‌‌

این امانت ز آن امانت یافته ست ** کافتاب عدل بر وی تافته ست‌‌ 510

Toprak bu eminliği o eminlikten bulmuştur, çünkü adalet güneşi ona nur saçmıştır.

تا نشان حق نیارد نو بهار ** خاک سرها را نکرده آشکار

İlkbahar, Hak fermanı getirmedikçe, toprak sırrını nice açığa vurur?

آن جوادی که جمادی را بداد ** این خبرها وین امانت وین سداد

O, öyle bir cömert ve vericidir ki bu haberleri, bu eminliği ve bu doğruluğu bir cemada, kuru yeryüzüne vermiştir.

مر جمادی را کند فضلش خبیر ** عاقلان را کرده قهر او ضریر

Fâzıl ve ihsanı, kuru toprağı haberdar eder, kahır ve celâli de akıllı insanları kör eyler.

جان و دل را طاقت آن جوش نیست ** با که گویم در جهان یک گوش نیست‌‌

Canda, gönülde o coşmaya takat yoktur. Kime söyleyeyim? Cihanda bir tek kulak yok!

هر کجا گوشی بد از وی چشم گشت ** هر کجا سنگی بد از وی یشم گشت‌‌ 515

Nerede bir kulak varsa; onun yüzünden, göz oldu. Nerede bir taş varsa; onun lûtfiyle yeşim taşına döndü.

کیمیا ساز است چه بود کیمیا ** معجزه بخش است چه بود سیمیا

Kimyayı meydana getiren o dur, kimya ne oluyor ki? Mucize bağışlayıcıdır, simya ne oluyor ki?

این ثنا گفتن ز من ترک ثناست ** کین دلیل هستی و هستی خطاست‌‌

Benim bu övüşüm, övmeyi terk etmenin ta kendisidir; çünkü bu övüş, varlık delilidir, varlık ise hatadır.

پیش هست او بباید نیست بود ** چیست هستی پیش او کور و کبود

Onun varlığına karşı yok olmak gerektir: onun huzurunda varlık nedir? Manasız bir şeyden ibarettir!

گر نبودی کور از او بگداختی ** گرمی خورشید را بشناختی‌‌

Varlık kör olmasaydı... Ondan erirdi, güneşin hararetini tanır, anlardı.

ور نبودی او کبود از تعزیت ** کی فسردی همچو یخ این ناحیت‌‌ 520

Bu zahiri vücudun Allah’ın varlığıyla var olduğunu bilmemesi körlüğüne delildir.

بیان خسارت وزیر در این مکر

Vezirin bu hilede ziyana uğraması

همچو شه نادان و غافل بد وزیر ** پنجه می‌‌زد با قدیم ناگزیر

Padişah gibi vezir de cahil ve gafildi. Varlığı vacip olan Kadim Tanrı ile pençeleşiyordu.

با چنان قادر خدایی کز عدم ** صد چو عالم هست گرداند به دم‌‌

Öyle kudretli bir Tanrı ile pençeleşiyordu ki bir anda yoktan bu âlem gibi yüz tanesini var eder.

صد چو عالم در نظر پیدا کند ** چون که چشمت را به خود بینا کند

Senin gözüne kendini görmek hassasını verince nazarında âlem gibi yüzlerce âlem meydana getirir.

گر جهان پیشت بزرگ و بی‌‌بنی است ** پیش قدرت ذره ای می‌‌دان که نیست‌‌

Her ne kadar dünya senin yanında azametli ve nihayetsizse de bil ki kudrete karşı bir zerre bile değildir.

این جهان خود حبس جانهای شماست‌‌ ** هین روید آن سو که صحرای شماست 525

Zaten bu âlem sizin canlarınızın hapishanesidir; uyanın, o tarafa gidin! Zira o taraf sizin sahranız, mesire yerinizdir.

این جهان محدود آن خود بی حد است ** نقش و صورت پیش ٱن معنی سد است

Bu âlemin hududu vardır, o âlem ise esasen hadsizdir. Nakış ve suret, o manaya settir, mâniadır.

صد هزاران نیزه‌‌ی فرعون را ** در شکست از موسیی با یک عصا

Firavunun yüz binlerce mızrağını tek bir Musa’nın bir tanecik asâsıyla kırdı.

صد هزاران طب جالینوس بود ** پیش عیسی و دمش افسوس بود

Yüz binlerce Câlînus’un yüz binlerce hekimlik hünerleri vardı; İsa’nın ve nefesinin yanında bâtıl oldu.

صد هزاران دفتر اشعار بود ** پیش حرف امیی آن عار بود

Yüz binlerce şiir defterleri vardı, bir tek Ümmi’nin kitabına karşı ayıp ve âr haline geldi.

با چنین غالب خداوندی کسی ** چون نمیرد گر نباشد او خسی‌‌ 530

Aşağılık olmayan kişi böyle galip Tanrı huzurunda niçin ölmesin*

بس دل چون کوه را انگیخت او ** مرغ زیرک با دو پا آویخت او

Çok dağ gibi gönüller kopardı. Kurnaz kuşu, iki ayağından asakoydu.

فهم و خاطر تیز کردن نیست راه ** جز شکسته می‌‌نگیرد فضل شاه‌‌

Akıl ve zekâda kemale ermekle Tanrı’ya varılmaz. Padişahın fazıl ve ihsanı aczini bilen kişiden başkasını kabul etmez.

ای بسا گنج آگنان کنج کاو ** کان خیال اندیش را شد ریش گاو

Hey gidi hey... Çok köşe, bucak kazıcı ve hazine doldurucular; o kurup duran kişiye, o öküze (vezire) maskara oldular.

گاو که بود تا تو ریش او شوی ** خاک چه بود تا حشیش او شوی‌‌

Öküz kimdir ki sen onun maskarası olasın. Toprak nedir ki sen onun otu olasın.