ور نبودی او کبود از تعزیت ** کی فسردی همچو یخ این ناحیت‌‌

ور نبودی او کبود از تعزیت ** کی فسردی همچو یخ این ناحیت‌‌ 520

Bu zahiri vücudun Allah’ın varlığıyla var olduğunu bilmemesi körlüğüne delildir.

بیان خسارت وزیر در این مکر

Vezirin bu hilede ziyana uğraması

همچو شه نادان و غافل بد وزیر ** پنجه می‌‌زد با قدیم ناگزیر

Padişah gibi vezir de cahil ve gafildi. Varlığı vacip olan Kadim Tanrı ile pençeleşiyordu.

با چنان قادر خدایی کز عدم ** صد چو عالم هست گرداند به دم‌‌

Öyle kudretli bir Tanrı ile pençeleşiyordu ki bir anda yoktan bu âlem gibi yüz tanesini var eder.

صد چو عالم در نظر پیدا کند ** چون که چشمت را به خود بینا کند

Senin gözüne kendini görmek hassasını verince nazarında âlem gibi yüzlerce âlem meydana getirir.

گر جهان پیشت بزرگ و بی‌‌بنی است ** پیش قدرت ذره ای می‌‌دان که نیست‌‌

Her ne kadar dünya senin yanında azametli ve nihayetsizse de bil ki kudrete karşı bir zerre bile değildir.

این جهان خود حبس جانهای شماست‌‌ ** هین روید آن سو که صحرای شماست 525

Zaten bu âlem sizin canlarınızın hapishanesidir; uyanın, o tarafa gidin! Zira o taraf sizin sahranız, mesire yerinizdir.

این جهان محدود آن خود بی حد است ** نقش و صورت پیش ٱن معنی سد است

Bu âlemin hududu vardır, o âlem ise esasen hadsizdir. Nakış ve suret, o manaya settir, mâniadır.

صد هزاران نیزه‌‌ی فرعون را ** در شکست از موسیی با یک عصا

Firavunun yüz binlerce mızrağını tek bir Musa’nın bir tanecik asâsıyla kırdı.

صد هزاران طب جالینوس بود ** پیش عیسی و دمش افسوس بود

Yüz binlerce Câlînus’un yüz binlerce hekimlik hünerleri vardı; İsa’nın ve nefesinin yanında bâtıl oldu.

صد هزاران دفتر اشعار بود ** پیش حرف امیی آن عار بود

Yüz binlerce şiir defterleri vardı, bir tek Ümmi’nin kitabına karşı ayıp ve âr haline geldi.

با چنین غالب خداوندی کسی ** چون نمیرد گر نباشد او خسی‌‌ 530

Aşağılık olmayan kişi böyle galip Tanrı huzurunda niçin ölmesin*

بس دل چون کوه را انگیخت او ** مرغ زیرک با دو پا آویخت او

Çok dağ gibi gönüller kopardı. Kurnaz kuşu, iki ayağından asakoydu.

فهم و خاطر تیز کردن نیست راه ** جز شکسته می‌‌نگیرد فضل شاه‌‌

Akıl ve zekâda kemale ermekle Tanrı’ya varılmaz. Padişahın fazıl ve ihsanı aczini bilen kişiden başkasını kabul etmez.

ای بسا گنج آگنان کنج کاو ** کان خیال اندیش را شد ریش گاو

Hey gidi hey... Çok köşe, bucak kazıcı ve hazine doldurucular; o kurup duran kişiye, o öküze (vezire) maskara oldular.

گاو که بود تا تو ریش او شوی ** خاک چه بود تا حشیش او شوی‌‌

Öküz kimdir ki sen onun maskarası olasın. Toprak nedir ki sen onun otu olasın.

چون زنی از کار بد شد روی زرد ** مسخ کرد او را خدا و زهره کرد 535

Bir kadının kötü işten yüzü sararınca, utanınca Tanrı, onu çarpıp Zühre yıldızı yaptı.

عورتی را زهره کردن مسخ بود ** خاک و گل گشتن نه مسخ است ای عنود

Bir kadını Zühre yapmak çarpma oldu da balçık haline geliş, çarpılma değil midir? Be inatçı?!

روح می‌‌بردت سوی چرخ برین ** سوی آب و گل شدی در اسفلین‌‌

Ruh, seni en yüksek göklere çıkarırken sen en aşağılıklara, su ve çamura doğru gittin.

خویشتن را مسخ کردی زین سفول ** ز آن وجودی که بد آن رشک عقول‌‌

Akılların bile imrendiği öyle bir varlığı, bu alçaklık yüzünden değiştin.

پس ببین کین مسخ کردن چون بود ** پیش آن مسخ این به غایت دون بود

Şimdi bak, bu senin kendini çarpman nasıl? O çarpılma yanında bu, gayet aşağı.

اسب همت سوی اختر تاختی ** آدم مسجود را نشناختی‌‌ 540

Himmet atını yıldız cihetine sürdün, nücum ilmi ile uğraştın da secde edilmiş Âdem’i tanımadın!

آخر آدم زاده‌‌ای ای ناخلف ** چند پنداری تو پستی را شرف‌‌

Ey hayırsız evlât! Nihayet sen Âdemoğlusun, ne vakte dek alçaklığı şeref sayarsın.

چند گویی من بگیرم عالمی ** این جهان را پر کنم از خود همی‌‌

Niceye dek “ben âlemi zapt edeyim, bu cihanı kendi varlığımla doldurayım” dersin?

گر جهان پر برف گردد سربه‌‌سر ** تاب خور بگدازدش با یک نظر

Dünyayı baştanbaşa kar kaplasa güneşin harareti, bir görünüşte onu eritir.

وزر او و صد وزیر و صد هزار ** نیست گرداند خدا از یک شرار

O vezirin vebalini de, daha onun gibi yüz binlercesinin vebalini de Tanrı bir kıvılcımla yok eder.