مرده باید بود پیش حکم حق ** تا نیاید زخم از رب الفلق‌‌

Tanyerini ağartan Tanrı’dan bir zarar gelmemesi için kulun Hak hükmüne karşı ölü gibi olması lâzımdır.”

ترجیح نهادن شیر جهد و اکتساب را بر توکل و تسلیم‌‌

Aslanın çalışıp kazanmayı tevekküle, teslimiyete tercih etmesi

گفت آری گر توکل رهبر است ** این سبب هم سنت پیغمبر است‌‌

Aslan: “Evet, tevekkül kılavuzsa da bu sebebe teşebbüs de, Peygamber’in sünnetidir.

گفت پیغمبر به آواز بلند ** با توکل زانوی اشتر ببند

Peygamber, yüksek sesle “Tevekkülle beraber yine devenin ayağını bağla” dedi.

رمز الکاسب حبیب الله شنو ** از توکل در سبب کاهل مشو

“Çalışan kimse Tanrı sevgilisidir” işaretini dinle: tevekkülden dolayı esbaba teşebbüs hususunda tembel olma” dedi.

ترجیح نهادن نخجیران توکل را بر اجتهاد

Av hayvanlarının tevekkülü çalışmaya tercih etmeleri

قوم گفتندش که کسب از ضعف خلق ** لقمه‌‌ی تزویر دان بر قدر حلق‌‌ 915

Hayvanlar, ona: “Çalışıp kazanma, bil ki, halkın itikat zayıflığı yüzünden, harislerin boğazları miktarınca bir riya lokmasıdır.

نیست کسبی از توکل خوبتر ** چیست از تسلیم خود محبوبتر

Tevekkülden daha güzel bir kazanç yoktur. Esasen Hakk’a teslim olmadan daha sevgili ne var?

بس گریزند از بلا سوی بلا ** بس جهند از مار سوی اژدها

Çokları belâdan belâya; yılandan ejderhaya sıçrarlar,

حیله کرد انسان و حیله‌‌ش دام بود ** آن که جان پنداشت خون آشام بود

İnsan hile etti ama hilesi kendisine tuzak oldu… Can sandığı, kan içici bir düşman kesildi!

در ببست و دشمن اندر خانه بود ** حیله‌‌ی فرعون زین افسانه بود

Kapıyı kapadı, hâlbuki düşman evinin içindeydi. Firavunun hile ve tedbiri de işte buna benzer masallardandı.

صد هزاران طفل کشت آن کینه کش ** و آن که او می‌‌جست اندر خانه‌‌اش‌‌ 920

O kin güdücü, yüz binlerce çocuk öldürdü; aradığıysa evinin içindeydi.

دیده‌‌ی ما چون بسی علت در اوست ** رو فنا کن دید خود در دید دوست‌‌

Mademki bizim gözümüzde birçok illet var; yürü, kendi görüşünü dostun görüşünde yok et!

دید ما را دید او نعم العوض ** یابی اندر دید او کل غرض‌‌

Bizim görüşümüze bedel onun görüşü, ne güzel bir karşılıktır. Bütün maksatları onun görüşünde bulursun.

طفل تا گیرا و تا پویا نبود ** مرکبش جز گردن بابا نبود

Çocuk; tutucu, koşucu değilken ancak babasının omzuna biner.

چون فضولی گشت و دست و پا نمود ** در عنا افتاد و در کور و کبود

Fakat kuvvetlenip küstahlaşınca, elini, ayağını şuraya, buraya salmağa başlayınca hemen zahmet ve ıstıraba düşer.

جانهای خلق پیش از دست و پا ** می‌‌پریدند از وفا اندر صفا 925

Halkın canlar; el ayak sahibi olmazdan, beden kaydına düşmezden evvel vefadan sefaya uçuyordu.

چون به امر اهبطوا بندی شدند ** حبس خشم و حرص و خرسندی شدند

Vakta ki “İniniz” emriyle hapsolundular, hiddet, hırs, kanaat ve zaruret kayıtlarına düştüler.

ما عیال حضرتیم و شیر خواه ** گفت الخلق عیال للإله‌‌

Biz Hakk’ın ayali ve süt isteyen yavrularıyız. (Peygamber) “Halk Tanrı ayalidir” dedi.

آن که او از آسمان باران دهد ** هم تواند کاو ز رحمت نان دهد

Gökten yağmur veren, rahmetiyle can vermeye kadirdir” dediler.

باز ترجیح‌‌نهادن شیر جهد را بر توکل‌‌

Aslanın yine çalışmayı tevekküle tercih etmesi

گفت شیر آری ولی رب العباد ** نردبانی پیش پای ما نهاد

Aslan dedi ki: “Evet ama kulların Tanrısı bizim ayağımızın önüne bir merdiven koydu.

پایه پایه رفت باید سوی بام ** هست جبری بودن اینجا طمع خام‌‌ 930

Dama doğru basamak basamak çıkmalı, burada Cebrî olmak ham tamahtır.

پای داری چون کنی خود را تو لنگ ** دست داری چون کنی پنهان تو چنگ‌‌

Ayağın var, nasıl olur da kendini topal edersin; elin var, neye pençeni saklarsın?

خواجه چون بیلی به دست بنده داد ** بی‌‌زبان معلوم شد او را مراد

Efendi, kölenin eline beli verince söylemeden dileği malûm olur.

دست همچون بیل اشارتهای اوست ** آخر اندیشی عبارتهای اوست‌‌

Bel gibi olan el de, Tanrı işaretlerindendir. Sonu düşünmek hassası da onun ibareleridir.

چون اشارتهاش را بر جان نهی ** در وفای آن اشارت جان دهی‌‌

Tanrı’nın işaretlerini canına nakşederek ve o işarete vefakârlık ederek can verirsen.

پس اشارتهای اسرارت دهد ** بار بر دارد ز تو کارت دهد 935

Sana nice sır işaretleri bahşeyler; senden yükü kaldırır, seni iş güç sahibi eder.