قهر را از لطف داند هر کسی ** خواه دانا خواه نادان یا خسی
Herkes kahrı lütuftan ayırt eder, anlar… İster bilgi sahibi olsun, ister cahil, ister aşağılık!
لیک لطفی قهر در پنهان شده ** یا که قهری در دل لطف آمده
Fakat kahır içinde gizli olan lütfu yahut lütuf içinde gizlenmiş bulunan kahrı,
کم کسی داند مگر ربانیی ** کش بود در دل محک جانیی
Az kişi anlar. Meğerki gönlünde bir can mehengi olan Allah’a mensup bir er olsun.
باقیان زین دو گمانی می‌برند ** سوی لانه‌ی خود به یک پر می‌پرند
Bundan başkaları kahırda gizli olan lütufla, lütufta gizli bulunan kahrı anlayamaz, şüpheye düşerler. Onlar, âdeta yuvalarına bir kanatla uçup ulaşmak isteyen kuşlara benzerler!
بیان آنک علم را دو پرست و گمان را یک پرست ناقص آمد ظن به پرواز ابترست مثال ظن و یقین در علم
(Başlık yok)
علم را دو پر گمان را یک پرست ** ناقص آمد ظن به پرواز ابترست1510
Bilginin iki kanadı vardır, şüpheninse tek. Zan noksandır, uçmaz.
مرغ یک‌پر زود افتد سرنگون ** باز بر پرد دو گامی یا فزون
Tek kanatlı kuş, çabucak baş aşağı düşer. Sonra uçmaya savaşır ama ya iki adımlık bir yer aşabilir, ya birazcık daha fazla.
افت خیزان می‌رود مرغ گمان ** با یکی پر بر امید آشیان
Şüphe kuşu düşe kalka ümit yuvasına tek kanatla uçmaya savaşır.
چون ز ظن وا رست علمش رو نمود ** شد دو پر آن مرغ یک‌پر پر گشود
Fakat şüpheden kurtuldu da bilgi sahibi oldu mu o tek kanatlı kuş, iki kanatlı kesilir. Kanatlarını açar.
بعد از آن یمشی سویا مستقیم ** نه علی وجهه مکبا او سقیم
Ondan sonra yüzüstü, eğri büğrü değil, doğru yolda güzelce uçar gider.
با دو پر بر می‌پرد چون جبرئیل ** بی گمان و بی مگر بی قال و قیل1515
Cebrail gibi iki kanatlı şüphesiz, hilesiz, kıyl ü kalsiz uçar.
گر همه عالم بگویندش توی ** بر ره یزدان و دین مستوی
Bütün âlem, ona “Sen Allah yolundasın, dinin doğru” dese,
او نگردد گرم‌تر از گفتشان ** جان طاق او نگردد جفتشان
O onların lâfına güvenmez, o sözlerden gururlanmaz, onun tek canı, onlara çift olmaz.
ور همه گویند او را گم‌رهی ** کوه پنداری و تو برگ کهی
Yahut herkes “Sen yol azıtmışsın, kendini dağ sanıyorsun ama bir saman çöpüsün sen” dese,
او نیفتد در گمان از طعنشان ** او نگردد دردمند از ظعنشان
Onların kınamasına aldırış etmez, onların kininden, hasedinden dertlenmez.
بلک گر دریا و کوه آید بگفت ** گویدش با گم‌رهی گشتی تو جفت1520
Hatta dağla deniz bile söze gelse de “Sen sapıklıkla eş olmuşsun” dese,
هیچ یک ذره نیفتد در خیال ** یا به طعن طاعنان رنجورحال
Bir zerre bile hayale düşmez, azıcık olsun kınayanların kınamasından elem duymaz.
مثال رنجور شدن آدمی بوهم تعظیم خلق و رغبت مشتریان بوی و حکایت معلم
Halkın ululaması ve alıcıların rağbeti yüzünden bir adamın hastalanması ve bir muallimin hikâyesi
کودکان مکتبی از اوستاد ** رنج دیدند از ملال و اجتهاد
Bir mektebin talebesi, hocalarından bıkmışlar, çalışıp çabalamadan usanmışlardı.
مشورت کردند در تعویق کار ** تا معلم در فتد در اضطرار
Ne yapıp yaparak bir iş becermek, bu suretle de muallimi derde düşürmek için birbirleriyle görüşüp danıştılar.
چون نمی‌آید ورا رنجوریی ** که بگیرد چند روز او دوریی
“Hoca hiç hastalanmıyor ki birkaç günceğiz olsun mektebe gelmesin de rahat kalalım;
تا رهیم از حبس و تنگی و ز کار ** هست او چون سنگ خارا بر قرار1525
Bu hapisten, bu darlıktan, bu çalışıp çabalamadan kurtulalım. Mermer kaya gibi yerinde durup duruyor” dediler.
آن یکی زیرکتر این تدبیر کرد ** که بگوید اوستا چونی تو زرد
İçlerinden birisi, en zekileriydi. Bir tedbir düşündü. “Hocam, nasılsın, neden böyle benzin sararmış?
خیر باشد رنگ تو بر جای نیست ** این اثر یا از هوا یا از تبیست
Hayrola, rengin kaçmış senin… Bu ya hava çarpmasından, ya sıtmadan derim.
اندکی اندر خیال افتد ازین ** تو برادر هم مدد کن این‌چنین
Hoca, elbette bu sözden biraz olsun vehme düşer. Sen de bu çeşit sözlerle bana yardım edersin kardeşim.
چون درآیی از در مکتب بگو ** خیر باشد اوستا احوال تو
Mektebin kapısından içeri girer girmez, “ Hayır ola hocam, bu halin ne” dedi.
آن خیالش اندکی افزون شود ** کز خیالی عاقلی مجنون شود1530
Vehmi biraz daha artar, akıllı adam bile vehimle delirir gider.