تجربه و تعلیم بیش و کم کند ** تا یکی را از یکی اعلم کند

Tecrübe ve öğreniş, aklı çoğaltır, azaltır, bu suretle bir adam, öbüründen daha bilgili olur” derler.

باطلست این زانک رای کودکی ** که ندارد تجربه در مسلکی

Bu söz bâtıldır. O zeki çocuk, herhangi ir meslekte tecrübe sahibi değildi ya.

بر دمید اندیشه‌ای زان طفل خرد ** پیر با صد تجربه بویی نبرد

Fakat o küçük çocuk, öyle bir tedbirde bulundu ki yüzlerce tecrübe sahibi ihtiyar, o tedbirinin kokusunu bile alamadı.

خود فزون آن به که آن از فطرتست ** تا ز افزونی که جهد و فکرتست

Zaten yaradılışta olan üstünlük, çalışıp çabalama, düşünüp taşınma ile elde edilen üstünlükten elbette iyidir.

تو بگو داده‌ی خدا بهتر بود ** یاکه لنگی راهوارانه رود 1545

Sen söyle, Allah vergisi mi daha iyi, yoksa topal eşeğin rahvan atı taklidi mi?

در وهم افکندن کودکان اوستاد را

Çocukların hocayı vehme düşürmeleri

روز گشت و آمدند آن کودکان ** بر همین فکرت ز خانه تا دکان

Ertesi gün oldu. Çocuklar, bu düşünceyle mektebe geldiler.

جمله استادند بیرون منتظر ** تا درآید اول آن یار مصر

Hepsi de dışarıda bu fikri ortaya atan zeki çocuğu bekliyorlardı.

زانک منبع او بدست این رای را ** سر امام آید همیشه پای را

Çünkü bu tedbirin kaynağı oydu. Baş, daima ayağın reisidir… Ayağı çekip götüren baştır.

ای مقلد تو مجو بیشی بر آن ** کو بود منبع ز نور آسمان

A mukallit, gök nurunun bir kaynağı olan kişiden üstün olmayı isteme.

او در آمد گفت استا را سلام ** خیر باشد رنگ رویت زردفام 1550

Çocuk geldi, hocaya, selam verip “Hocam, hayır ola, benzin sararmış” dedi.

گفت استا نیست رنجی مر مرا ** تو برو بنشین مگو یاوه هلا

Hoca “Hasta filan değilim, saçmalama… Geç yerine otur” dedi.

نفی کرد اما غبار وهم بد ** اندکی اندر دلش ناگاه زد

Dedi ama hatırına da bir vehim tozudur kondu, az bile olsa gönlüne bir endişedir düştü.

اندر آمد دیگری گفت این چنین ** اندکی آن وهم افزون شد بدین

Derken öbür çocuk içeri girdi. O da öyle söyleyince o vehim arttı.

همچنین تا وهم او قوت گرفت ** ماند اندر حال خود بس در شگفت

Böyle böyle vehmi arttıkça arttı. Haline şaştı kaldı, hasta olduğuna hükmetti.

بیمار شدن فرعون هم به وهم از تعظیم خلقان

Firavunun da bu çeşit halkın ululamasından hasta düşmesi

سجده‌ی خلق از زن و از طفل و مرد ** زد دل فرعون را رنجور کرد 1555

Kadın, erkek, çoluk, çocuk… Halkın secde etmesi de Firavunun gönlüne tesir etti, hastalandı.

گفتن هریک خداوند و ملک ** آنچنان کردش ز وهمی منهتک

Herkes ona Allah’sın, padişahsın dedikçe vehimlendi, bu vehimle öyle bir dereceye geldi ki,

که به دعوی الهی شد دلیر ** اژدها گشت و نمی‌شد هیچ سیر

Allahlık, dâvasında yiğitleşti, ejderha kesildi, doymak nedir bilmez oldu!

عقل جزوی آفتش وهمست و ظن ** زانک در ظلمات شد او را وطن

Aklı cüz’inin afeti vehimdir, zandır. Çünkü onun vatanı karanlıklar diyarındadır.

بر زمین گر نیم گز راهی بود ** آدمی بی وهم آمن می‌رود

Yerde yarım arşın enlikte bir yol olsa insan, hiç vehimlenmeden rahatça yürür.

بر سر دیوار عالی گر روی ** گر دو گز عرضش بود کژ می‌شوی 1560

Fakat yüksek bir duvarın üstünde gitsen yolun genişliği iki arşın olsa yine eğri büğrü gidersin.

بلک می‌افتی ز لرزه‌ی دل به وهم ** ترس وهمی را نکو بنگر بفهم

Hatta gönlüne düşen vehim yüzünden belki de düşersin. Vehimden gelen korkuya iyice dikkat et de vehimin kötülüğünü anla.

رنجور شدن اوستاد به وهم

Hocanın vehimle hastalanması

گشت استا سست از وهم و ز بیم ** بر جهید و می‌کشانید او گلیم

Hoca vehimden korkudan hastalandı. Yerinden sıçrayıp kalktı, kilimini başına örttü.

خشمگین با زن که مهر اوست سست ** من بدین حالم نپرسید و نجست

“Zaten sevgisi az, ben bu halde, olduğum halde halimi sormadı bile.

خود مرا آگه نکرد از رنگ من ** قصد دارد تا رهد از ننگ من

Rengimin solukluğunu, benzimin uçukluğunu haber bile vermedi. Bana kastediyor, benden kurtulmaya yol arıyor.

او به حسن و جلوه‌ی خود مست گشت ** بی‌خبر کز بام افتادم چو طشت 1565

Kendi güzelliğinden kendi cilvesinden kendisi sarhoş olmuş. Benimse haberim bile yok… Hâlbuki leğenim, damdan düşmüş, rüsvay olmuş gitmişim” diye karısına kızgın bir halde,