کو هما کو پشه کو گل کو خدا ** ز آفتاب چرخ چه بود ذره را

Hüma nerede, sinek nerede? Toprak nerede, Allah nerede? Gökteki güneşle zerrenin ne münasebeti var?

این چه نسبت این چه پیوندی بود ** تاکه در عقل و دماغی در رود

Bu münasebet, bu alâka, hiç akıllı adamın kabul edeceği şey mi?

حکایت خرگوشان کی خرگوشی راپیش پیل فرستادند کی بگو کی من رسول ماه آسمانم پیش تو کی ازین چشمه آب حذر کن چنانک در کتاب کلیله تمام گفته است

Tavşanların, “Ben ayın elçisiyim; ay, bu çeşmeden vazgeç diyor” demesi için bir tavşanı elçi olarak file göndermeleri – bu hikâyenin tamamı Kelile kitabında vardır -

این بدان ماند که خرگوشی بگفت ** من رسول ماهم و با ماه جفت

Bu, bir tavşanın “Ben ayın elçisiyim, onunla eşim” demesine benzer.

کز رمه‌ی پیلان بر آن چشمه‌ی زلال ** جمله نخجیران بدند اندر وبال

Bütün av hayvanları, fil sürüsünün yüzünden suyu güzel kaynağa gidemez olmuşlardı.

جمله محروم و ز خوف از چشمه دور ** حیله‌ای کردند چون کم بود زور 2740

Hepsi de korkularından oraya yanaşamıyorlardı. Güçleri, kuvvetleri yoktu, bir düzen düzdüler.

از سر که بانگ زد خرگوش زال ** سوی پیلان در شب غره‌ی هلال

Bir ihtiyar tavşan, ayın ilk gecesi dağın tepesine çıkıp bağırdı:

که بیا رابع عشر ای شاه‌پیل ** تا درون چشمه یابی این دلیل

Ey fil padişahı, ayın on dördüncü gecesi gel de kaynağa bak, sözümün doğruluğunu gör!

شاه‌پیلا من رسولم پیش بیست ** بر رسولان بند و زجر و خشم نیست

Ben elçiyim, elçiye zeval yok… Ona ne kızılır, sövülür, ne hapse atılır.

ماه می‌گوید که ای پیلان روید ** چشمه آن ماست زین یکسو شوید

Ay diyor ki: “Filler, buradan gidin, kaynak bizimdir, dağılın buradan!

ورنه منتان کور گردانم ستم ** گفتم از گردن برون انداختم 2745

Yoksa sizin gözünüzü kör ederim. Ben, onun sözünü söyledim, boynumdan vebali attım.

ترک این چشمه بگویید و روید ** تا ز زخم تیغ مه آمن شوید

Bu kaynağı bırakıp gidin de ayın kılıncından emin olun.

نک نشان آنست کاندر چشمه ماه ** مضطرب گردد ز پیل آب‌خواه

Sözümün doğruluğuna nişan de şu: Filler, su içmek için kaynağa geldiler mi ay harekete gelir.

آن فلان شب حاضر آ ای شاه‌پیل ** تا درون چشمه یابی زین دلیل

Fil padişahı, filân gece gel de kaynakta bu dediğimi gör!

چونک هفت و هشت از مه بگذرید ** شاه‌پیل آمد ز چشمه می‌چرید

Ayın yedisi, sekizi olunca fil padişahı su içmek için kaynağa geldi.

چونک زد خرطوم پیل آن شب درآب ** مضطرب شد آب ومه کرد اضطراب 2750

O gece vakti hortumunu suya salınca su harekete geldi, ay da hareket etti.

پیل باور کرد از وی آن خطاب ** چون درون چشمه مه کرد اضطراب

Fil, suyun içinde ayın titrediğini, harekete geldiğini görünce tavşanın sözüne inandı.

مانه زان پیلان گولیم ای گروه ** که اضطراب ماه آردمان شکوه

Fakat “Filler, biz o ahmak fillerden değiliz ki ayın hareketi bizi korkutsun” dedi.

انبیا گفتند آوه پند جان ** سخت‌تر کرد ای سفیهان بندتان

Peygamberlerse “Ah akılsız adamlar ah, size canla, başla verdiğimiz nasihatler, sizin bağınızı kuvvetlendirdi. Vah yazıklar olsun vah!” dediler.

جواب گفتن انبیا طعن ایشان را و مثل زدن ایشان را

Onların kınamasına Peygamberlerin cevap vermeleri ve misal getirmeleri

ای دریغا که دوا در رنجتان ** گشت زهر قهر جان آهنجتان

Ne yazık… Derdinize verilen ilâç, can alıca kahır zehir kesildi.

ظلمت افزود این چراغ آن چشم را ** چون خدا بگماشت پرده‌ی خشم را 2755

Bir göze Allah, hışım perdesini salınca mum bile aydınlatmaz, karanlığını çoğaltır.

چه رئیسی جست خواهیم از شما ** که ریاستمان فزونست از سما

Sizden ne reisliği arayacak, ne gibi bir ululuk isteyeceğiz? Bizim ululuğumuz göklerden bile üstün!

چه شرف یابد ز کشتی بحر در ** خاصه کشتیی ز سرگین گشته پر

İncilerle dolu olan deniz, gemiden ne şeref bulabilir? Hele o gemi, fışkıyla dolu olursa!

ای دریغ آن دیده‌ی کور و کبود ** آفتابی اندرو ذره نمود

Yazıklar olsun ki o bozarmış kör göze güneş bile bir zerre göründü.

ز آدمی که بود بی مثل و ندید ** دیده ابلیس جز طینی ندید

İblis’in gözü, eşsiz, örneksiz Âdem’i topraktan başka bir şey görmedi.

چشم دیوانه بهارش دی نمود ** زان طرف جنبید کو را خانه بود 2760

O iblis’e lâyık göz, yurdu olan yerden baktı, kendisine lâyık görüşle gördü de sahibine Âdem’in baharını kış gösterdi.