جمله اجزای جهان زان حکم پیش ** جفت جفت و عاشقان جفت خویش

O ezeli hükme göre kâinatın büyük zerreleri çift çifttir ve her cüz’ü de kendi çiftine âşıktır.

هست هر جزوی ز عالم جفت‌خواه ** راست همچون کهربا و برگ کاه

Âlemde her cüz’ü de muhakkak kendi çiftini ister. Kehlibar nasıl saman çöpünü çekerse her cüz’ü de muhakkak kendi çiftini çeker.

آسمان گوید زمین را مرحبا ** با توم چون آهن و آهن‌ربا

Gökyüzü yere merhaba der, demirle mıknatıs nasılsa ben de seninle öyleyim.

آسمان مرد و زمین زن در خرد ** هرچه آن انداخت این می‌پرورد

Gökyüzü aklen erkektir, yer kadın. Onun verdiğini bu, besler, yetiştirir.

چون نماند گرمیش بفرستد او ** چون نماند تری و نم بدهد او 4405

Yerin harareti kalmadı mı gök hararet yollar… Rutubeti bitti mi rutubet verir.

برج خاکی خاک ارضی را مدد ** برج آبی تریش اندر دمد

Gökyüzünde bulunan ve toprağa mensup olan burç, yere yardım eder… Suya mensup burç, yere rutubet verir, yeri terü taze bir hale sokar.

برج بادی ابر سوی او برد ** تا بخارات وخم را بر کشد

Yele mensup burç yele bulutları sevk eder, yerdeki buharları ufunetleri çeker alır.

برج آتش گرمی خورشید ازو ** همچو تابه‌ی سرخ ز آتش پشت و رو

Ateş burcu da güneşe hararet verir… Güneşin önü de, ardı da o burçtan kızmış, tava gibi kızarmıştır.

هست سرگردان فلک اندر زمن ** همچو مردان گرد مکسب بهر زن

Kadına nail olmak için kazancının etrafında dönüp dolaşan erkek gibi felek de zamane de dönüp dolaşmaktadır.

وین زمین کدبانویها می‌کند ** بر ولادات و رضاعش می‌تند 4410

Bu yeryüzü, hanımlıklar etmekte, doğurduğu çocukları emzirip yetiştirmektedir.

پس زمین و چرخ را دان هوشمند ** چونک کار هوشمندان می‌کنند

Şu halde yerle göğün de aklı var; böylece bil. Çünkü akıllıların işlerini işliyorlar.

گر نه از هم این دو دلبر می‌مزند ** پس چرا چون جفت در هم می‌خزند

Bu iki güzel, birbirlerinden süt emmeseler, birbirlerini sevip koçmasalar nasıl olur da birbirlerinin muradına dolanırlardı?

بی زمین کی گل بروید و ارغوان ** پس چه زاید ز آب و تاب آسمان

Yer olmasa güller, erguvanlar nasıl biter, gökyüzünün suyu, harareti olmasa yerden ne hâsıl olur?

بهر آن میلست در ماده به نر ** تا بود تکمیل کار همدگر

Dişinin erkeğe meyli, ikisinin de işi tamamlansın diyedir.

میل اندر مرد و زن حق زان نهاد ** تا بقا یابد جهان زین اتحاد 4415

Bu birlikte âlem baka bulsun diye Allah erkekle kadına da birbirlerine karşı bir meyil verdi.

میل هر جزوی به جزوی هم نهد ** ز اتحاد هر دو تولیدی زهد

Her cüz’e de, diğer bir cüz’e meyil verdi… İkisinin birleşmesinden bir şey doğar, bir şey vücut bulur.

شب چنین با روز اندر اعتناق ** مختلف در صورت اما اتفاق

Gece de böylece gündüzle sarmaş dolaş olmuştur. Geceyle gündüz, sureta birbirlerine aykırıdır ama hakikatte birdir.

روز و شب ظاهر دو ضد و دشمنند ** لیک هر دو یک حقیقت می‌تنند

Geceyle gündüz görünüşte birbirine zıttır, düşmandır; fakat her ikisi de bir hakikatin etrafında dönmekte, ağ kurmaktadır.

هر یکی خواهان دگر را همچو خویش ** از پی تکمیل فعل و کار خویش

İşini gücünü başarıp tamamlamak için her biri, canciğer gibi öbürünü ister.

زانک بی شب دخل نبود طبع را ** پس چه اندر خرج آرد روزها 4420

Çünkü gece olmayınca insanın geliri, kuvveti olmaz… bu gelir olmayınca da gündüzler neyi harceder?

جذب هر عنصری جنس خود را کی در ترکیب آدمی محتبس شده است به غیر جنس

İnsanın vücudunda, kendi cinsinden başka bir şeyle hapsedilmiş olan unsurların kendi cinslerini çekmeleri

خاک گوید خاک تن را باز گرد ** ترک جان کن سوی ما آ همچو گرد

Toprak, bedenin toprağına “Dön geri, canı bırak, toz gibi bize gel.

جنس مایی پیش ما اولیتری ** به که زان تن وا رهی و زان تری

Sen, bizim cinsimizdensin, bedenden, o rutubetli yurttan kurtulup bize gelmen daha doğru” der.

گوید آری لیک من پابسته‌ام ** گرچه همچون تو ز هجران خسته‌ام

Beden de “Doğru… Ben de senin gibi ayrılıktan perişanım, fakat ayağım bağlı” diye cevap verir.

تری تن را بجویند آبها ** کای تری باز آ ز غربت سوی ما

Sular, “Ey yaşlı gurbetten gel, bize ulaş” diye bedenin yaşlığını aramakta.

گرمی تن را همی‌خواند اثیر ** که ز ناری راه اصل خویش گیر 4425

Esir, “Sen ateştensin… Aslına ulaşma yolunu tut” diye bedenin hararetini çağırıp durmaktadır.