-
او نبیند جز که اصطبل و علف ** از شقاوت غافلست و از شرف
- Onlar, ahırdan, ottan başka bir şey görmezler... Kötülükten de gafildirler, yücelikten, iyilikten de!
-
این سوم هست آدمی‌زاد و بشر ** نیم او ز افرشته و نیمیش خر
- Üçüncü bölükse âdemoğullarıdır, insanlardır. Bunları yarı yaradılışları bakımından melektirler, yarı yaradılışları bakımından eşek!
-
نیم خر خود مایل سفلی بود ** نیم دیگر مایل عقلی بود
- Eşek olan yarıları, aşağılığa meyleder, öbür yarıları da akla meyleder!
-
آن دو قوم آسوده از جنگ و حراب ** وین بشر با دو مخالف در عذاب
- İlk iki bölük savaştan, çekişten anlamaz, istirahat ve huzur içindedir. Fakat bu bölük, yani insan ikisine de aykırıdır ve azap içindedir.
-
وین بشر هم ز امتحان قسمت شدند ** آدمی شکلند و سه امت شدند 1505
- Bu insanda sınanma yönünden bölüklere ayrılmıştır... Hepsi insan şeklindedir ama üç kısımdır:
-
یک گره مستغرق مطلق شدست ** هم‌چو عیسی با ملک ملحق شدست
- Bir kısmı, mutlak varlık olan Allah’a dalmış, kendini kaybetmiş olanlardır... Bunlar İsa gibi meleklere katılmışlardır.
-
نقش آدم لیک معنی جبرئیل ** رسته از خشم و هوا و قال و قیل
- Surette insandır bunlar, fakat hakikatte Cebrail... Kızgınlıktan heva ve hevesten, dedikodudan kurtulmuşlardır.
-
از ریاضت رسته وز زهد و جهاد ** گوییا از آدمی او خود نزاد
- Riyazattan da kurtulmuşlardır, zahitlikten ve savaştan da... Sanki onlar, insanoğlundan doğmamışlardır!
-
قسم دیگر با خران ملحق شدند ** خشم محض و شهوت مطلق شدند
- İkinci kısmı eşeklere katılmış olanlardır. Bunlar kızgınlığın ta kendisi olmuşlar, tepeden tırnağa kadar şehvet kesilmişlerdir.
-
وصف جبریلی دریشان بود رفت ** تنگ بود آن خانه و آن وصف زفت 1510
- Bunlardaki Cebrail’lik meleklik sıfatı gitmiştir... Çünkü o ev dardı, o sıfat da büyük, sığamadı, geçip gitti!
-
مرده گردد شخص کو بی‌جان شود ** خر شود چون جان او بی‌آن شود
- Canı olmayan adam ölür... Canında bu sıfat bulunmayan kişi de eşek olur.
-
زانک جانی کان ندارد هست پست ** این سخن حقست و صوفی گفته است
- Çünkü bu sıfatta olmayan can bayağıdır, aşağıdır... Bu sözü sofi söylemiştir, doğrudur!
-
او ز حیوانها فزون‌تر جان کند ** در جهان باریک کاریها کند
- O hayvanlardan da fazla can çekişir... Âlemde ince işlere girişir!
-
مکر و تلبیسی که او داند تنید ** آن ز حیوان دیگر ناید پدید
- Onun örüp dokuduğu hile ve şeytanlık, başka bir hayvandan zuhur edemez!
-
جامه‌های زرکشی را بافتن ** درها از قعر دریا یافتن 1515
- Altın sırmalı elbiseler dokur, denizin dibinden inciler çıkarır...
-
خرده‌کاریهای علم هندسه ** یا نجوم و علم طب و فلسفه
- Hendese bilgilerinin en ince noktalarını bilir yahut nücum, tıp ve felsefe bilgilerini elde eder!
-
که تعلق با همین دنیاستش ** ره به هفتم آسمان بر نیستش
- Çünkü onun, ancak bu dünya ile alâkası vardır... Yedinci kat göğe çıkmaya yolu yoktur.
-
این همه علم بنای آخرست ** که عماد بود گاو و اشترست
- Bütün bu bilgiler, ahır yapısına yarar... Ahır da öküzle devenin varlığına destektir!
-
بهر استبقای حیوان چند روز ** نام آن کردند این گیجان رموز
- Hayvanların birkaç gün yaşamalarına yarayan bu bilgilerin adını, şu ahmaklar remizler, ince şeyler kodular.
-
علم راه حق و علم منزلش ** صاحب دل داند آن را با دلش 1520
- Allah yolunun, Allah durağının bilgisini ancak gönül sahibi yahut da gönül sahibinin gönlü bilir!
-
پس درین ترکیب حیوان لطیف ** آفرید و کرد با دانش الیف
- İşte Allah bu terkiple lâtif bir hayvan olan insanı yarattı, onu bilgilere eş etti.
-
نام کالانعام کرد آن قوم را ** زانک نسبت کو بیقظه نوم را
- O bölüğe “hayvanlar gibi” dedi... Çünkü uyanıklığın uykuyla ne münasebeti var?
-
روح حیوانی ندارد غیر نوم ** حسهای منعکس دارند قوم
- Hayvani ruhta ancak uyku bulunur... Bu çeşit insanlarda aksine duygular vardır.
-
یقظه آمد نوم حیوانی نماند ** انعکاس حس خود از لوح خواند
- Fakat uyanıklık gelmedi de hayvani uyku kalmadı mı duygusunun aksi ve aykırı olduğunu levhten okur anlar!
-
هم‌چو حس آنک خواب او را ربود ** چون شد او بیدار عکسیت نمود 1525
- Uykuya dalan kişinin uyandığı zaman, rüyada gördüklerinin aksini görmesi gibi!