مورکی بر کاغذی دید او قلم ** گفت با مور دگر این راز هم

Bir karıncacık, kâğıt üstünde kalemi gördü; bu sırrı bir başka karıncaya söyledi.

که عجایب نقشها آن کلک کرد ** هم‌چو ریحان و چو سوسن‌زار و ورد

Dedi ki: O kalem, kağıdı fesleğen, süsen ve gül bahçesi haline getirdi... acayip şekiller yaptı.

گفت آن مور اصبعست آن پیشه‌ور ** وین قلم در فعل فرعست و اثر

O karınca, o sanatı yapan parmaklardır... şu kalem, yaptığı işte parmaklara tabidir, parmakların fer-i ve eseridir dedi.

گفت آن مور سوم کز بازوست ** که اصبع لاغر ز زورش نقش بست

Üçüncü karınca dedi ki: Hayır... onları yapan koldur. Arık parmaklar, onun kuvvetiyle o nakışları çizdi.

هم‌چنین می‌رفت بالا تا یکی ** مهتر موران فطن بود اندکی 3725

Böylece her biri bahiste ileriye doğru gitti. Nihayet birazcık anlayışı olan ve karıncaların ulusu bulunan bir karınca,

گفت کز صورت مبینید این هنر ** که به خواب و مرگ گردد بی‌خبر

Dedi ki: Bu hüneri, suret yapıyor sanmayın, öyle görmeyin! Suret, uykuda ve ölümde bundan bihaberdir.

صورت آمد چون لباس و چون عصا ** جز به عقل و جان نجنبد نقشها

Suret elbise ve sopa gibidir... bu nakışları, akıldan, candan başka bir şey yapamaz!

بی‌خبر بود او که آن عقل و فاد ** بی ز تقلیب خدا باشد جماد

Halbuki o da, akılla canın, Allahnın döndürüp hareket ettirmesi olmazsa cansız bir şeyden ibaret olduğunu bilmiyordu.

یک زمان از وی عنایت بر کند ** عقل زیرک ابلهیها می‌کند

Allah, akıldan bir an inayeti kesti mi zeka sahibi olan akıl, aptallılar yapar.

چونش گویا یافت ذوالقرنین گفت ** چونک کوه قاف در نطق سفت 3730

Zülkarneyn, Kafdağı'nın konuştuğunu, söz incilerini deldiğini görünce,

کای سخن‌گوی خبیر رازدان ** از صفات حق بکن با من بیان

Dedi ki: Ey sırları bilen ve her şeyden haberi olan, söz söyleyen dağ, bana Allah sanatlarından bahset.

گفت رو کان وصف از آن هایل‌ترست ** که بیان بر وی تواند برد دست

Kaf dağı dedi ki: Yürü... Allah sanatları söylenebilmekten söze gelmekten çok üstündür.

یا قلم را زهره باشد که به سر ** بر نویسد بر صحایف زان خبر

Yahut kalemin ne haddi vardır ki sayfalara o sanatların nişânesini yazabilsin!

گفت کمتر داستانی باز گو ** از عجبهای حق ای حبر نکو

Zülkarneyn, ona ait küçük bir hikâye olsun söyle... Allahnın şaşılacak kudretlerinden bahset ey iyi huylu âlim dedi.

گفت اینک دشت سیصدساله راه ** کوههای برف پر کردست شاه 3735

Kaf dağı dedi ki: "İşte sana üç yüz yıllık yol olan şu ova. Padişah, onu kar dağlarıyla doldurmuştur.

کوه بر که بی‌شمار و بی‌عدد ** می‌رسد در هر زمان برفش مدد

Dağ, dağın üstüne sayısız olarak yığılmıştır... daha da her zaman oraya kar yağıp durmada!

کوه برفی می‌زند بر دیگری ** می‌رساند برف سردی تا ثری

Bir kar dağının üstüne başka bir kar dağı yığılıp durmada... karın soğukluğu, ta yerin dibine kadar işlemede!

کوه برفی می‌زند بر کوه برف ** دم به دم ز انبار بی‌حد و شگرف

An be an o uçsuz bucaksız, o büyük ambardan kardan meydana gelen bir dağ üstüne kardan bir dağ daha yığılmada!

گر نبودی این چنین وادی شها ** تف دوزخ محو کردی مر مرا

Padişahım, böyle bir ova olmasaydı cehennemin harareti beni mahvederdi!"

غافلان را کوههای برف دان ** تا نسوزد پرده‌های عاقلان 3740

Gafilleri kar dağları bil! Allah, akıllıların perdeleri yanmasın diye onları böyle soğuk yaratmıştır.

گر نبودی عکس جهل برف‌باف ** سوختی از نار شوق آن کوه قاف

Karlar yağdıran bilgisizliğin aksi olmasaydı o Kafdağı, iştiyak ateşiyle yanar erirdi.

آتش از قهر خدا خود ذره‌ایست ** بهر تهدید لیمان دره‌ایست

Zaten ateş de Allah kahrından bir zerredir... aşağılık kişileri korkutmak için âdeta bir kamçıdır.

با چنین قهری که زفت و فایق است ** برد لطفش بین که بر وی سابق است

Fakat bu kadar büyük ve üstün olan kahrı ile beraber yine de bak... lûtfunun soğukluğu ondan ileri!

سبق بی‌چون و چگونه‌ی معنوی ** سابق و مسبوق دیدی بی‌دوی

Keyfiyetsiz ve mânevi bir ileri oluştur bu... geri kalanı da, ileri gideni de ikiliksiz olarak gör.

گر ندیدی آن بود از فهم پست ** که عقول خلق زان کان یک جوست 3745

Göremezsen bu aşağılık anlayışındandır... zaten halkın akılları, o madenden bir arpadır ancak!