خان و مان چون خرقه و این حرص‌ریش ** حرص هر که بیش باشد ریش بیش
Mal mülk, bez gibidir, bu hırs ise yara. Kimin hırsı fazla ise yarası fazladır.
خان و مان چغد ویرانست و بس ** نشنود اوصاف بغداد و طبس
Baykuşun malı mülkü ancak yıkık yerdir. O, Tabes ve Bağdat şehirlerinin vasıflarını dinlemez bile.
گر بیاید باز سلطانی ز راه ** صد خبر آرد بدین چغدان ز شاه 1155
Padişah kuşu yoldan geldi mi bu baykuşlara, padişahtan yüzlerce haber getirir.
شرح دارالملک و باغستان و جو ** پس برو افسوس دارد صد عدو
Saltanat merkezini oradaki bağları bahçeleri, dereleri anlatır. Anlatır ama ona yüzlerce düşmen vah vah eder.
که چه باز آورد افسانه‌ی کهن ** کز گزاف و لاف می‌بافد سخن
Doğan kuşu eski masallar anlatmada, saçma sapan söylenip durmada.
کهنه ایشانند و پوسیده‌ی ابد ** ورنه آن دم کهنه را نو می‌کند
Halbuki asıl eskimiş ebedi olarak çürümüş olanlar, onlardır. Yoksa o nefes eskiyi yenileştirir.
مردگان کهنه را جان می‌دهد ** تاج عقل و نور ایمان می‌دهد
Eski ölülere can verir, akıl tacını giydirir, iman nuru bağışlar.
دل مدزد از دلربای روح‌بخش ** که سوارت می‌کند بر پشت رخش 1160
Ruh bağışlayan güzelden nurunu esirgeme. O seni kır atın üstüne bindirir.
سر مدزد از سر فراز تاج‌ده ** کو ز پای دل گشاید صد گره
Taçlar veren o başı yüce erden başını çekme. O, gönlünün ayağındaki yüzlerce düğümü çözer.
با کی گویم در همه ده زنده کو ** سوی آب زندگی پوینده کو
Fakat kime söyleyeyim? Bütün köy içinde nerede bir diri? Abıhayatın bulunduğu tarafa koşan kim?
تو به یک خواری گریزانی ز عشق ** تو به جز نامی چه می‌دانی ز عشق
Sen bir horluk görür görmez aşktan kaçmadasın. Bir addan başka aşktan ne biliyorsun ki?
عشق را صد ناز و استکبار هست ** عشق با صد ناز می‌آید به دست
Aşkın yüzlerce nazı, edası, ululuğu var. Aşk, yüzlerce nazla elde edilebilir.
عشق چون وافیست وافی می‌خرد ** در حریف بی‌وفا می‌ننگرد 1165
Aşk vefakar olduğu için vefakar olanı satın alır. Vefasız adama bakmaz bile.
چون درختست آدمی و بیخ عهد ** بیخ را تیمار می‌باید به جهد
İnsan bir ağaca benzer, ahdi de ağacın köküne. Kökün iyileşmesine, sağlamlaşmasına çalışmak gerek.
عهد فاسد بیخ پوسیده بود ** وز ثمار و لطف ببریده بود
Bozuk düzen ahit, çürümüş köktür. Kökü çürümüş ağaç meyve vermez.
شاخ و برگ نخل گر چه سبز بود ** با فساد بیخ سبزی نیست سود
Ağacın dalları, yaprakları yeşil bile olsa kök çürümüş, kurumuşsa faydası yok.
ور ندارد برگ سبز و بیخ هست ** عاقبت بیرون کند صد برگ دست
Fakat kökü sağlam da yeşil yaprakları yoksa nihayet günün birinde yüzlerce yaprak el sallar.
تو مشو غره به علمش عهد جو ** علم چون قشرست و عهدش مغز او 1170
İlminle gururlanma da ahdini bütünlemeye bak. Çünkü bilgi kabuğa benzer, ahitse onun içidir.
در بیان آنک مرد بدکار چون متمکن شود در بدکاری و اثر دولت نیکوکاران ببیند شیطان شود و مانع خیر گردد از حسد هم‌چون شیطان کی خرمن سوخته همه را خرمن سوخته خواهد ارایت الذی ینهی عبدا اذا صلی
Kötü işli adam, kötülükte sabit oldu da iyilik edenlerin eriştikleri devleti gördü mü? Şeytan olur, hasedinden hayrı menetmeye kalkışır, Şeytan gibi hani. Harmanı yanan da herkesin harmanının yanmasını ister. “Görmedin mi namaz kılan kulu, namaz kıldırmaya çalışanı?”
وافیان را چون ببینی کرده سود ** تو چو شیطانی شوی آنجا حسود
Vefakarların faydalandığını gördün mü sen, Şeytan gibi haset edersin.
هرکرا باشد مزاج و طبع سست ** او نخواهد هیچ کس را تن‌درست
Mizaç ve tabiatı bozuk ve hasta olan kişi, kimsenin iyi olmamasını ister.
گر نخواهی رشک ابلیسی بیا ** از در دعوی به درگاه وفا
Şeytan gibi hasetçi değilsen dava kapısını bırak da vefa tapısına gel.
چون وفاات نیست باری دم مزن ** که سخن دعویست اغلب ما و من
Madem ki vefan yok, bari söylenme. Çünkü sözün çoğu, bizlik benlik davasıdır.
این سخن در سینه دخل مغزهاست ** در خموشی مغز جان را صد نماست 1175
Bu söz, gönlü geliştiren bir sözdür. Susmakla insan yüzlerce gelişmeye nail olur.
چون بیامد در زبان شد خرج مغز ** خرج کم کن تا بماند مغز نغز
İçteki şey, dile geldi mi iç, harç olur gider. Çok harç etme de o güzelim iç kalsın.
مرد کم گوینده را فکرست زفت ** قشر گفتن چون فزون شد مغز رفت
Az söyleyen adam da derin bir düşünce vardır. Söyleme kabuğu arttı mı iç yok olur.