او کجا بود اندر آن دوری که من ** صدر عالم بودم و فخر زمن
Ben alemin en ulusu, zamanın övünülecek kişisiyken o vakit o neredeydi? dedi.
خلق الجان من مارج من نار و قوله تعالی فی حق ابلیس انه کان من الجن ففسق
"Tanrı,cinleri ateşin dumansız alevinden yarattı" dendiği gibi yine ulu Tanrı İblis hakkında "Şüphe yok ki o, cin tayfasındandı, rabbinin buyruğundan çıktı" buyurmuştur.
شعله می‌زد آتش جان سفیه ** که آتشی بود الولد سر ابیه
Şeytanın can ateşi alevlenmede. O bir ateştir ki aslı gibi. “Çocuk babasının sırrıdır” denmiştir.
نه غلط گفتم که بد قهر خدا ** علتی را پیش آوردن چرا
Hayır yanlış söyledim. O ateş Tanrı kahrıdır. Bu hususta bir sebep göstermeye ne hacet?
کار بی‌علت مبرا از علل ** مستمر و مستقرست از ازل
Sebepsiz ve sebeplerle hiçbir münasebeti olmayan bir iş, ezelden beri daima olagelmektedir
در کمال صنع پاک مستحث ** علت حادث چه گنجد یا حدث 1930
Onun sebepsiz ve illetsiz pak sanatına, ne sonradan yaratılan bir şeyin sebebi sığar, ne de sonradan yaratılan bir şey.
سر آب چه بود آب ما صنع اوست ** صنع مغزست و آب صورت چو پوست
Baba sırrı da ne oluyor? Babamız onun yaratışı. Yaradılış içtir, babaysa deriye benzer bir suret.
عشق دان ای فندق تن دوستت ** جانت جوید مغز و کوبد پوستت
Bil ki ey aşk fındığı, dostun aşktır. Canını iç haline getirmek ister de derini yırtar, döker.
دوزخی که پوست باشد دوستش ** داد بدلنا جلودا پوستش
Sevgilisi deri olan kişinin derisini Tanrı, her an değiştirir durur.
معنی و مغزت بر آتش حاکمست ** لیک آتش را قشورت هیزمست
Manen için, Ateşe hakimdir. Fakat kabukların, Ateşe ancak odun olabilir.
کوزه‌ی چوبین که در وی آب جوست ** قدرت آتش همه بر ظرف اوست 1935
Ateşin kudreti, içinde su olan tahta testinin dışındadır.
معنی انسان بر آتش مالکست ** مالک دوزخ درو کی هالکست
İnsanın sırrı ateşten üstündür. Hiç cehennemin maliki ateşte helak olur mu?
پس میفزا تو بدن معنی فزا ** تا چو مالک باشی آتش را کیا
Şu halde sen, bedenini çoğaltma, mananın fazla olmasına bak ki Malik gibi ateşten üstün olasın.
پوستها بر پوست می‌افزوده‌ای ** لاجرم چون پوست اندر دوده‌ای
Halbuki sen deri üstüne deriye bürünüyor, derilere bürünmüş bir kurda dönüyorsun.
زانک آتش را علف جز پوست نیست ** قهر حق آن کبر را پوستین کنیست
Ateşin yiyeceği ancak deridir. Tanrı kahrı kibrin derisini yırtar, yüzer.
این تکبر از نتیجه‌ی پوستست ** جاه و مال آن کبر را زان دوستست 1940
Bu kibirlenme, derinin bir neticesidir. Kibrin mevkii, malı, o sevgiliden, deriden meydana gelir.
این تکبر چیست غفلت از لباب ** منجمد چون غفلت یخ ز آفتاب
Bu kibirlenme nedir? İçten haberdar olmamak. Donan suyun güneşten gafil olusu gibi.
چون خبر شد ز آفتابش یخ نماند ** نرم گشت و گرم گشت و تیز راند
Fakat su güneşten haberdar oldu mu buzu kalmaz, yumuşar, ısınır akıverir.
شد ز دید لب جمله‌ی تن طمع ** خوار و عاشق شد که ذل من طمع
İçi görmek, bütün bedeni hor etmek, aşık olmaktır. Çünkü bu taktirde bütün beden tamahtan ibaret olur. “Tamah eden alçalır” denmiştir.
چون نبیند مغز قانع شد به پوست ** بند عز من قنع زندان اوست
Fakat içi görmeyen, deriyle kanaat eder. “Kanaat eden yüceldi” bağı, ona zindan olur.
عزت اینجا گبریست و ذل دین ** سنگ تا فانی نشد کی شد نگین 1945
Burada yücelik kafirliktir alçalmak din. Taş taşlıktan fani olmadıkça yüzüğe takılır mi?
در مقام سنگی آنگاهی انا ** وقت مسکین گشتن تست وفنا
Hem hala taşsın, hem de ben diyor, varlık güdüyorsun. Halbuki senin yoksullanmanın, yok olmanın tam zamanı.
کبر زان جوید همیشه جاه و مال ** که ز سرگینست گلحن را کمال
Kafir, daima mal ve mevki arar. Çünkü külhan, fışkı ile tavlanır.
کین دو دایه پوست را افزون کنند ** شحم و لحم و کبر و نخوت آکنند
Bu iki dadı, mal ve mevki, deriyi şişirir, yağla etle, kibirle, benlikle doldurur.
دیده را بر لب لب نفراشتند ** پوست را زان روی لب پنداشتند
Kafirler gözlerini isin içine atmadılar da o yüzden deriyi iç sandılar.
پیش‌وا ابلیس بود این راه را ** کو شکار آمد شبیکه‌ی جاه را 1950
Bu yola kılavuz İblistir. Çünkü mevki tuzağına ilk avlanan odur.