ورنه چون بگزیده‌ای آن پیشه را ** از میان پیشه‌ها ای کدخدا

ورنه چون بگزیده‌ای آن پیشه را ** از میان پیشه‌ها ای کدخدا 3070

چونک آید نوبت نفس و هوا ** بیست مرده اختیار آید ترا

چون برد یک حبه از تو یار سود ** اختیار جنگ در جانت گشود

چون بیاید نوبت شکر نعم ** اختیارت نیست وز سنگی تو کم

دوزخت را عذر این باشد یقین ** که اندرین سوزش مرا معذور بین

کس بدین حجت چو معذورت نداشت ** وز کف جلاد این دورت نداشت 3075

پس بدین داور جهان منظوم شد ** حال آن عالم همت معلوم شد

حکایت هم در جواب جبری و اثبات اختیار و صحت امر و نهی و بیان آنک عذر جبری در هیچ ملتی و در هیچ دینی مقبول نیست و موجب خلاص نیست از سزای آن کار کی کرده است چنانک خلاص نیافت ابلیس جبری بدان کی گفت بما اغویتنی والقلیل یدل علی الکثیر

آن یکی می‌رفت بالای درخت ** می‌فشاند آن میوه را دزدانه سخت

صاحب باغ آمد و گفت ای دنی ** از خدا شرمیت کو چه می‌کنی

گفت از باغ خدا بنده‌ی خدا ** گر خورد خرما که حق کردش عطا

عامیانه چه ملامت می‌کنی ** بخل بر خوان خداوند غنی 3080

گفت ای ایبک بیاور آن رسن ** تا بگویم من جواب بوالحسن

پس ببستش سخت آن دم بر درخت ** می‌زد او بر پشت و ساقش چوب سخت

گفت آخر از خدا شرمی بدار ** می‌کشی این بی‌گنه را زار زار

گفت از چوب خدا این بنده‌اش ** می‌زند بر پشت دیگر بنده خوش

چوب حق و پشت و پهلو آن او ** من غلام و آلت فرمان او 3085

گفت توبه کردم از جبر ای عیار ** اختیارست اختیارست اختیار

اختیارات اختیارش هست کرد ** اختیارش چون سواری زیر گرد

اختیارش اختیار ما کند ** امر شد بر اختیاری مستند

حاکمی بر صورت بی‌اختیار ** هست هر مخلوق را در اقتدار

تا کشد بی‌اختیاری صید را ** تا برد بگرفته گوش او زید را 3090

لیک بی هیچ آلتی صنع صمد ** اختیارش را کمند او کند

اختیارش زید را قدیش کند ** بی‌سگ و بی‌دام حق صیدش کند

آن دروگر حاکم چوبی بود ** وآن مصور حاکم خوبی بود

هست آهنگر بر آهن قیمی ** هست بنا هم بر آلت حاکمی