چون طمع بستی تو در انوار هو ** مصطفی گوید که ذلت نفسه
Fakat tamahı bağladın mı Tanrı nurlarına dalarsın. Mustafa, bunun için "Tamaha düşenin nefsi alçalır" demiştir.
نور بی‌سایه لطیف و عالی است ** آن مشبک سایه‌ی غربالی است
Gölgesiz nur, lâtiftir, yücedir. Kafes kafes vuran nura, bir kalburdan aksetmededir. O kafes şeklindeki gölge, kalburun gölgesidır.
عاشقان عریان همی‌خواهند تن ** پیش عنینان چه جامه چه بدن
Âşıklar, bedenlerinin çıplak olmasını isterler. Fakat erkekliği olmıyana ha elbise olmuş, ha olmamış!
روزه‌داران را بود آن نان و خوان ** خرمگس را چه ابا چه دیگدان
O ekmek ve sofra, oruçlulara çıkar. At sineğine çorba nedir, tencere ne?
دگربار استدعاء شاه از ایاز کی تاویل کار خود بگو و مشکل منکران را و طاعنان را حل کن کی ایشان را در آن التباس رها کردن مروت نیست
Padişahın Eyaz'a, halini söyle de müşküle düşenlerle seni kınayanların müşküllerini hallet. Onları bu müşkülde bırakmak erlik değildir diye bir kere daha emretmesi
این سخن از حد و اندازه‌ست بیش ** ای ایاز اکنون بگو احوال خویش 3635
Bu söz, hadde hesaba sığmaz... Ey Eyaz, sen şimdi ahvalini söyle.
هست احوال تو از کان نوی ** تو بدین احوال کی راضی شوی
Senin ahvalin, bir yenilik madeninden meydana gelmede. Sen bu hallere nasıl razı olabilirsin ki?
هین حکایت کن از آن احوال خوش ** خاک بر احوال و درس پنج و شش
Hadi, o güzel hallerini anlat da şu beş duyguyla altı cihet ahvalinin başına toprak saç!
حال باطن گر نمی‌آید بگفت ** حال ظاهر گویمت در طاق وجفت
iç ahvali, söze gelmiyorsa sana tek ve çift perdesi altında dış halini söyleyeyim:
که ز لطف یار تلخیهای مات ** گشت بر جان خوشتر از شکرنبات
Bil ki sevgilinin lûtfiyle ölümün acılıkları bile cana şeker kamışından daha hoş gelmede.
زان نبات ار گرد در دریا رود ** تلخی دریا همه شیرین شود 3640
O tatlı nebattan denize bir toz uçsa denizin tuzluluğu kalmaz, baştanbaşa tatlılaşır.
صدهزار احوال آمد هم‌چنین ** باز سوی غیب رفتند ای امین
Ey emniyetli dost, bunun gibi yüz binlerce haller gelir, sonra yine geldiği gibi gayp âlemine gider.
حال هر روزی بدی مانند نی ** هم‌چو جو اندر روش کش بند نی
Her günün hali, düne benzer. Ahval, ırmak gibi akar durur, onu bağlıyacak hiçbir şey yoktur.
شادی هر روز از نوعی دگر ** فکرت هر روز را دیگر اثر
Her günün neşesi, bir başka çeşittir. Her günün düşüncesinde bir başka eser vardır.
تمثیل تن آدمی به مهمان‌خانه و اندیشه‌های مختلف به مهمانان مختلف عارف در رضا بدان اندیشه‌های غم و شادی چون شخص مهمان‌دوست غریب‌نواز خلیل‌وار کی در خلیل باکرام ضیف پیوسته باز بود بر کافر و مومن و امین و خاین و با همه مهمانان روی تازه داشتی
İnsanın bedeni, bir konuk evine, çeşitli düşünceler de ayrı ayrı konuklara benzer. Arif, o neşeli ve gamlı düşüncelere razıdır, âdeta gariplerin hatırını hoş eden Halil Peygambere benzer. Onun kapısı da konuğu ağırlamak için daima kâfire de açıktı, mümine de, emin olana da açıktı, haine de. Bütün konuklara güler yüz gösterirdi.
هست مهمان‌خانه این تن ای جوان ** هر صباحی ضیف نو آید دوان
Delikanlım, bu denen bir konuk evidir. Her sabah, oraya koşa koşa bir yeni konuk gelir.
هین مگو کین مانند اندر گردنم ** که هم اکنون باز پرد در عدم 3645
Sakın bu, benim boynumda kaldı deme. Şimdicik yine uçar, yokluk âlemine gider.
هرچه آید از جهان غیب‌وش ** در دلت ضیفست او را دار خوش
Gayb âleminden gönlüne ne gelirse konuktur, onu hoş tut.
حکایت آن مهمان کی زن خداوند خانه گفت کی باران فرو گرفت و مهمان در گردن ما ماند
Bir eve konuk geldi. Ev sahibinin karısı, yağmur başladı, konuk boynumuzda kaldı dedi.
آن یکی را بیگهان آمد قنق ** ساخت او را هم‌چو طوق اندر عنق
Birisine ansızın konuk geldi. Ev sahibi, konuğunu gerdanlık gibi boyuna taktı.
خوان کشید او را کرامتها نمود ** آن شب اندر کوی ایشان سور بود
Sofra çıkardı, ağırladı. O gece mahallelerinde sünnet düğünü vardı.
مرد زن را گفت پنهانی سخن ** که امشب ای خاتون دو جامه خواب کن
Erkek, kadınına gizlice dedi ki: Bu gece iki yatak ser.
پستر ما را بگستر سوی در ** بهر مهمان گستر آن سوی دگر 3650
Bizim yatağımızı kapı yanına yap, konuğun yatağını da öbür tarafa.
گفت زن خدمت کنم شادی کنم ** سمع و طاعه ای دو چشم روشنم
Kadın, olur iki gözümün nuru, baş üstüne. Hizmetler eder, güler yüz gösteririm, merak etme dedi.
هر دو پستر گسترید و رفت زن ** سوی ختنه‌سور کرد آنجا وطن
Yatakları yaptı, sünnet düğününe gitti.
ماند مهمان عزیز و شوهرش ** نقل بنهادند از خشک و ترش
Yüce konuk, kadının kocasiyle kaldı. Geceleyin kuru, yaş bir çerez çıkardı.
در سمر گفتند هر دو منتجب ** سرگذشت نیک و بد تا نیم شب
Yediler, içtiler. O iki temiz adam, gece geç vakte kadar oturup konuştular, gece yarısına dek iyi kötü, başlarından geçenleri anlattılar.
بعد از آن مهمان ز خواب و از سمر ** شد در آن پستر که بد آن سوی در 3655
Çerezden, konuşup görüşmeden sonra konuk, uykusuzluktan kalktı, kapı yanındaki yatağa girip yattı.