جز به مصنوعی ندیدی صانعی ** بر قیاس اقترانی قانعی

Yapanı ancak yapılan şeylerle görebildin; iktirani kıyas’la kanaat ettin.

می‌فزاید در وسایط فلسفی ** از دلایل باز برعکسش صفی

Filozof davasında delilleri çoğaltıp durur. Halbuki kalbi temiz Allah kulu, onun aksine delillere bakmaz bile.

این گریزد از دلیل و از حجاب ** از پی مدلول سر برده به جیب 570

Delil ve hicaptan kaçar, delalet edilenin peşine düşer, başını yakasının içine çeker.

گر دخان او را دلیل آتشست ** بی‌دخان ما را در آن آتش خوشست

Filozofa göre duman, ateşe delildir ama bizce dumansız olarak o ateşe atılmak daha hoştur.

خاصه این آتش که از قرب ولا ** از دخان نزدیک‌تر آمد به ما

Hele yakılıktan, sevgiden meydana gelen şu ateş yok mu? O, bize dumandan daha yakındır.

پس سیه‌کاری بود رفتن ز جان ** بهر تخییلات جان سوی دخان

Hasılı cana ariz olan hayallere kapılıp dumana koşmak ve bu yüzden candan olmak, pek kötü bir iştir, pek bahtsızlıktır.

در بیان قول رسول علیه‌السلام لا رهبانیة فی‌الاسلام

Peygamber Aleyhisselam’ın “Müslümanlıkta papazlık yoktur” hadisi

بر مکن پر را و دل بر کن ازو ** زانک شرط این جهاد آمد عدو

Kanadını yolma, onun sevgisini gönlünden sök, çıkar. Çünkü, savaşmak için düşmanın bulunması şarttır.

چون عدو نبود جهاد آمد محال ** شهوتت نبود نباشد امتثال 575

Düşman olamadıkça savaş imkanı yoktur. Şehvetin olmazsa ondan kaçınma emrine uyman mümkün değildir.

صبر نبود چون نباشد میل تو ** خصم چون نبود چه حاجت حیل تو

Meylin olmazsa sabrın manası yok. Düşman yoksa ordu sahibi olmana ne hacet?

هین مکن خود را خصی رهبان مشو ** زانک عفت هست شهوت را گرو

Kendine gel de kendini hadım etme, papaz olma. Çünkü, çekinmek ve temiz durmak, şehvetin zıddıdır.

بی‌هوا نهی از هوا ممکن نبود ** غازیی بر مردگان نتوان نمود

Hava ve heves olmadıkça hava ve hevesten çekinin denmesi mümkün değildir. Ölülere gazilik taslanmaz ya!

انفقوا گفتست پس کسپی بکن ** زانک نبود خرج بی‌دخل کهن

“Yoksullara verin onları doyurun “ denmiştir, şu halde kazan. Çünkü elinde eskiden kazandığın bir şey olmadıkça harcayamazsın ki.

گر چه آورد انفقوا را مطلق او ** تو بخوان که اکسبوا ثم انفقوا 580

Gerçi o mutlak olarak “Yoksulları doyurun” demiştir ama sen “Kazanın da sonra yoksulları doyurun” diye oku’

هم‌چنان چون شاه فرمود اصبروا ** رغبتی باید کزان تابی تو رو

Yine böyle o padişah “Sabredin” buyurdu. Bir istek olmalı ki ondan yüz çeviresin.

پس کلوا از بهر دام شهوتست ** بعد از آن لاتسرفوا آن عفتست

“Yeyin” emri şehvet için bir tuzaktır, ondan sonra gelen “İsraf etmeyin” emriyse temizliktir.

چونک محمول به نبود لدیه ** نیست ممکن بود محمول علیه

Şehvet olmasa ondan kaçınmaya imkan olabilir mi?

چونک رنج صبر نبود مر ترا ** شرط نبود پس فرو ناید جزا

Sabretme ezasına uğramadıkça karşılığında bir hayır ve mükafat elde edemezsin.

حبذا آن شرط و شادا آن جزا ** آن جزای دل‌نواز جان‌فزا 585

Ne hoştur o şart ve ne sevinçli şeydir o mükafat. O gönüller açan, canlara canlar katan mükafat!

در بیان آنک ثواب عمل عاشق از حق هم حق است

Aşıkın Allah’dan kazandığı sevap da Allah’dır

عاشقان را شادمانی و غم اوست ** دست‌مزد و اجرت خدمت هم اوست

Aşıkların neşesi de odur, gamı da, hizmetlerine karşılık aldıkları ücret de.

غیر معشوق ار تماشایی بود ** عشق نبود هرزه سودایی بود

Aşık, sevgiliden başkasını seyre dalarsa bu, aşk değildir, aslı yok bir sevdadır.

عشق آن شعله‌ست کو چون بر فروخت ** هرچه جز معشوق باقی جمله سوخت

Aşk, o yalımdır ki parladı mı sevgiliden başka ne varsa hepsini yakar.

تیغ لا در قتل غیر حق براند ** در نگر زان پس که بعد لا چه ماند

La kılıcı, Allah’dan başka ne varsa hepsini keser silip süpürür. Bir bak hele, La’dan sonra ne kalır?

ماند الا الله باقی جمله رفت ** شاد باش ای عشق شرکت‌سوز زفت 590

İllallah kalır, hepsi gider. Neşelen, sevin ey ikiliği yakıp yandıran şiddetli aşk!

خود همو بود آخرین و اولین ** شرک جز از دیده‌ی احول مبین

Zaten evvelkiler de oydu, sonrakiler de. İkilik ancak şaşı gözün bir görüşüdür, bunu böyle gör.

ای عجب حسنی بود جز عکس آن ** نیست تن را جنبشی از غیر جان

Ne şaşılacak şey! Hiç onun aksinden başka bir güzel olur mu? Beden, ancak canla hareket edebilir.