چون مقلد بود عقل اندر اصول ** دان مقلد در فروعش ای فضول
Akıl, asıllarda mukallit olduğu için bil ki ferilerinde de mukallittir.
گر بپرسد عقل چون باشد مرام ** گو چنانک تو ندانی والسلام
Akıl peki, ben aslı bilmede de mukallidim, fer’i bilmede de fakat asıl maksat nedir, diye sorarsa de ki: Asıl maksat öyle bir şeydir ki sen onu bilemezsin vesselâm!
معاتبه‌ی مصطفی علیه‌السلام با صدیق رضی الله عنه کی ترا وصیت کردم کی به شرکت من بخر تو چرا بهر خود تنها خریدی و عذر او
Mustafa aleyhisselâm’ın Allah razı olsun Sıddıyk’a “Ben sana beni de ortak et dememiş miydim ? Neye yalnız aldın? Diye darılması onun da özür getirmesi
گفت ای صدیق آخر گفتمت ** که مرا انباز کن در مکرمت 1075
Peygamber dedi ki: Ey Sıddıyk, sana demedim mi ki bu ihsanda beni de ortak et.
گفت ما دو بندگان کوی تو ** کردمش آزاد من بر روی تو
Ebubekir, biz dedi, ikimiz de senin kullarınız. Ben, onu senin rızan için azat ettim.
تو مرا می‌دار بنده و یار غار ** هیچ آزادی نخواهم زینهار
Sen beni kul et,bana dostum de, de senden hiç azatlık istemem.
که مرا از بندگیت آزادیست ** بی‌تو بر من محنت و بیدادیست
Benim azatlığım sana kul olmamdır. Sensiz olursam mihnetlere, azaplara uğrarım.
ای جهان را زنده کرده ز اصطفا ** خاص کرده عام را خاصه مرا
Ey Allah seçilmişi, bu seçilişinle dünyayı dirilttin. Halkın geri kalanlarını ileri götürdün, hele beni yok mu?
خوابها می‌دید جانم در شباب ** که سلامم کرد قرص آفتاب 1080
Gençliğimde rüya görmüştüm, değirmi güneş, bana selâm vermişti.
از زمینم بر کشید او بر سما ** همره او گشته بودم ز ارتقا
Beni yerden almış, gökyüzüne çıkarmıştı. Bu yücelişte ona yoldaş olmuştum.
گفتم این ماخولیا بود و محال ** هیچ گردد مستحیلی وصف حال
Bu rüya, olmayacak bir şey, malihulyadan ibaret. Hiç olmayacak şey, benim halime uyar mı, benim vasfım olur mu? demiştim.
چون ترا دیدم بدیدم خویش را ** آفرین آن آینه‌ی خوش کیش را
Fakat seni görünce kendimi gördüm. Aferin o güzel aynaya!
چون ترا دیدم محالم حال شد ** جان من مستغرق اجلال شد
Seni görünce olmayacak şey, bana hâl oldu. Canım ululuklara daldı.
چون ترا دیدم خود ای روح البلاد ** مهر این خورشید از چشمم فتاد 1085
Ey şehirlerin ruhu, seni görünce bu güneşin sevgisi, harareti, gözümden düştü.
گشت عالی‌همت از نو چشم من ** جز به خواری نگردد اندر چمن
Gözüm senin yüzünden yüce bir himmet sahibi oldu, artık çayırlığa, çimenliğe hor bakıyor, onları hoş görmüyor.
نور جستم خود بدیدم نور نور ** حور جستم خود بدیدم رشک حور
Nur aradım, kendimi nurun nuru olarak gördüm. Huri aradım, kendimi hurilerin bile kıskandıkları derecede güzel buldum.
یوسفی جستم لطیف و سیم تن ** یوسفستانی بدیدم در تو من
Lâtif ve gümüş bedenli bir Yusuf aradım, sen de bir Yusuf’lar yurdu gördüm ben.
در پی جنت بدم در جست و جو ** جنتی بنمود از هر جزو تو
Cennet peşindeydim, arayıp duruyordum. Her cüzün, bana bir cennet göründü.
هست این نسبت به من مدح و ثنا ** هست این نسبت به تو قدح و هجا 1090
Bu övüşte bana nispetledir, yoksa bu övüş sana bir kınamadır, bir hicivdir.
هم‌چو مدح مرد چوپان سلیم ** مر خدا را پیش موسی کلیم
Hani, Allah Kelim’i Musa’ya karşı, o sâf çoban, Allah’yı övüyor.
که بجویم اشپشت شیرت دهم ** چارقت دوم من و پیشت نهم
Gel de bitlerini kırayım sana süt içireyim,çarığını dikeyim, önüne çevireyim diyordu ya.
قدح او را حق به مدحی برگرفت ** گر تو هم رحمت کنی نبود شگفت
Fakat Allah onun bu sözlerini medih, saydı; sen de merhamet eder, benim sözlerimi medih sayarsan şaşılmaz.
رحم فرما بر قصور فهمها ** ای ورای عقلها و وهمها
Anlayışlara acı, kusurludur onlar ey akılların, vehimlerin ötesinde olan Allah!
ایها العشاق اقبالی جدید ** از جهان کهنه‌ی نوگر رسید 1095
Ey âşıklar, eskileri yenileyen âlemden yepyeni bir ikbal, bir devlet erişti.
زان جهان کو چاره‌ی بیچاره‌جوست ** صد هزاران نادره دنیا دروست
O âlem, öyle bir âlemdir ki biçarelere çareler, arar. Dünyanın yüz binlerce bulunmaz matahı o âlemdedir.
ابشروا یا قوم اذ جاء الفرج ** افرحوا یا قوم قد زال الحرج
Ey kavim, müjdeler olsun, ferahlık vakti geldi, zahmet devri geçti, ferahlanın ey kavim!