گفت آن را من نخواهم گفت چون ** گفت او واپس‌روست و بس حرون

Adam, ben onu istemem deyince neden dedi. Adam dedi ki: Pek huylu geri geri gidiyor.

سخت پس پس می‌رود او سوی بن ** گفت دمش را به سوی خانه کن 1120

Boyuna gerisin geri gitmede. Bey dedi ki: Sen de kuyruğunu eve çevir!

دم این استور نفست شهوتست ** زین سبب پس پس رود آن خودپرست

Senin nefis atının kuyruğu da şehvettir. Bu sebepten, o kendisine tapan, geri geri gider.

شهوت او را که دم آمد ز بن ** ای مبدل شهوت عقبیش کن

Şehvet, sana aslından kuyruk olduysa o şehveti çek çevir, ahirete şehvetlen.

چون ببندی شهوتش را از رغیف ** سر کند آن شهوت از عقل شریف

Şehvetini yemeden içmeden kestin mi, şehvet yüce akıl cihetine düşer, oradan baş gösterir.

هم‌چو شاخی که ببری از درخت ** سر کند قوت ز شاخ نیک‌بخت

Hani bir ağacın kötü dallarını budarsın da iyi dallarından dal budak verir, o dallar kuvvetlenir ya.

چونک کردی دم او را آن طرف ** گر رود پس پس رود تا مکتنف 1125

Kuyruğunu o tarafa çevirdin mi geri geri gitse bile sığınılacak yere kadar varır, dayanır.

حبذا اسپان رام پیش‌رو ** نه سپس‌رو نه حرونی را گرو

Ne mutludur binicisine râm olan ve doğru giden atlar. Onlar, ne geri giderler, ne huysuzluk ederler.

گرم‌رو چون جسم موسی کلیم ** تا به بحرینش چو پهنای گلیم

Allah Kelim’i Musa gibi hızlı hızlı gider, bir kilim gibi Bahreyn’e kadar varır, yayılır.

هست هفصدساله راه آن حقب ** که بکرد او عزم در سیران حب

Musa’nın gittiği yol, tam yedi yüz yıllık yoldu, o sevda ile bu kadar uzun yolu aştı.

همت سیر تنش چون این بود ** سیر جانش تا به علیین بود

Bedenindeki gidiş gayreti bu kadardı. Canındaki gayretse ta İlliyn’e değdi.

شهسواران در سباقت تاختند ** خربطان در پایگه انداختند 1130

İyi biniciler, birbirlerini geçmek için atlarını sürdüler. Karınları şiş battallarsa ahırda kala kaldılar.

مثل

Örnek

آن‌چنان که کاروانی می‌رسید ** در دهی آمد دری را باز دید

Hani bir kervan bir köye gelip çatmış, orada açık bir kapı görmüştü.

آن یکی گفت اندرین برد العجوز ** تا بیندازیم اینجا چند روز

Kervan halkından biri bu kocakarı soğuğunda eşyamızı buraya atalım, birkaç gün burada kalalım dedi.

بانگ آمد نه بینداز از برون ** وانگهانی اندر آ تو اندرون

İçeriden bir ses geldi: Hayır ,neyiniz varsa önce dışarıya bırakın da ondan sonra içeri girin.

هم برون افکن هر آنچ افکندنیست ** در میا با آن کای ن مجلس سنیست

Atılması gereken ne varsa dışarıya at da öyle gel. Onlarla içeriye girmeye kalkışma ki bu meclis pek yüce bir meclistir.

بد هلال استاددل جان‌روشنی ** سایس و بنده‌ی امیری مومنی 1135

Hilâl, gönlü üstat, ruhu aydın bir zattı. İnanmış bir adamın kuluydu, ona seyislik etmekteydi.

سایسی کردی در آخر آن غلام ** لیک سلطان سلاطین بنده نام

Ahırda seyislik ediyordu, ay, kuldu, köleydi ama hakikatte padişahlar padişahıydı.

آن امیر از حال بنده بی‌خبر ** که نبودش جز بلیسانه نظر

Beyin, kölesinden haberi bile yoktur. Çünkü ona ancak şeytanın Âdem’e baktığı gibi bakıyordu.

آب و گل می‌دید و در وی گنج نه ** پنج و شش می‌دید و اصل پنج نه

Ancak su ve toprak görüyordu, ondaki defineden haberi yoktu. Beş duyguyla altı ciheti görüyordu, beş duygunun aslını değil.

رنگ طین پیدا و نور دین نهان ** هر پیمبر این چنین بد در جهان

Toprağın rengi meydandaydı, din nuru görünmüyordu. Her peygamber âlemde böyleydi.

آن مناره دید و در وی مرغ نی ** بر مناره شاه‌بازی پر فنی 1140

Birisi minareyi görür, minaredeki kuşu göremez. Minaredeki hünerli doğanı gözü alamaz.

وان دوم می‌دید مرغی پرزنی ** لیک موی اندر دهان مرغ نی

İkincisi, kanatlarını çırpan kuşu görür, fakat kuşun ağzındaki tüyü göremez.

وانک او ینظر به نور الله بود ** هم ز مرغ و هم ز مو آگاه بود

Allah nuru ile bakansa hem kuşu görür, hem ağzındaki tüyü.

گفت آخر چشم سوی موی نه ** تا نبینی مو بنگشاید گره

Öbürüne der ki: Tüyü gör tüyü. Tüyü göremedikçe düğüm açılmaz.