جمله دانسته کای این هستی فخ است ** فکر و ذکر اختیاری دوزخ است
Herkes bilir ki bu varlık tuzaktır. İnsanın kendi ihtiyarı ile bir şeyi düşünmesi, bir şeyi anması cehennemdir âdeta.
می‌گریزند از خودی در بیخودی ** یا به مستی یا به شغل ای مهتدی
Onun için herkes varlığından, kendiliğinden geçme âlemine, yahut sarhoşluğa kaçar, yahut da bir işe koyulup kendini unutur.
نفس را زان نیستی وا می‌کشی ** زانک بی‌فرمان شد اندر بیهشی
Fakat yine bu âlemden kendini çeker, varlık âlemine gelirsin. Çünkü o kendini unutma âlemine Allah fermanı olmadan gitmiştik.
لیس للجن و لا للانس ان ** ینفذوا من حبس اقطار الزمن
Ne cin, zaman kaydının hapsinden kurtulabilir, ne insan.
لا نفوذ الا بسلطان الهدی ** من تجاویف السموات العلی 230
Yüce göklere çıkmak, ancak doğru yolu bulma kuvvetiyle olabilir.
لا هدی الا بسلطان یقی ** من حراس الشهب روح المتقی
İnsan, doğru yolu ancak Allah’dan çekinen kulun ruhunu, göklerden şeytanları kovan şahaplardan koruyan kuvvetle bulabilir.
هیچ کس را تا نگردد او فنا ** نیست ره در بارگاه کبریا
Yok olmadıkça hiç kimseye ululuk tapısına varmaya yol yoktur.
چیست معراج فلک این نیستی ** عاشقان را مذهب و دین نیستی
Göklere yücelme nedir? Şu yokluk. Âşıkların yolu da yokluktur, dini de.
پوستین و چارق آمد از نیاز ** در طریق عشق محراب ایاز
Aşk yolunda yalvarma bakımından pöstekiyle çarık, Eyaz’a mihrap olmuştur.
گرچه او خود شاه را محبوب بود ** ظاهر و باطن لطیف و خوب بود 235
Gerçi onu padişah severdi.. İçi de güzeldi, dışı da.
گشته بی‌کبر و ریا و کینه‌ای ** حسن سلطان را رخش آیینه‌ای
Fakat kendisi de kibirsiz riyasız, kinsiz bir hale gelmişti. Yüzü, padişahın güzelliğine bir anda kesilmişti.
چونک از هستی خود او دور شد ** منتهای کار او محمود بد
Varlığından uzaklaştığı için işinin sonu da Mahmut oldu.
زان قوی‌تر بود تمکین ایاز ** که ز خوف کبر کردی احتراز
Eyaz, kibir korkusundan çekinirdi de onun için temkini, pek kuvvetli bir hale gelmişti.
او مهذب گشته بود و آمده ** کبر را و نفس را گردن زده
O tertemiz bir hale gelmişti. Kibrin, nefsin boynunu vurmuştu.
یا پی تعلیم می‌کرد آن حیل ** یا برای حکمتی دور از وجل 240
Ya o düzenleri halka bir şey öğretmek için yapıyor, yahut korkudan uzak bir hikmet yüzünden böyle bir harekette bulunuyordu.
یا که دید چارقش زان شد پسند ** کز نسیم نیستی هستیست بند
Yahut varlık, yokluk rüzgârları ile esip gelen bir bağ olduğundan her gün çarığını görmeyi istiyor,
تا گشاید دخمه کان بر نیستیست ** تا بیاید آن نسیم عیش و زیست
Bu suretle de yokluk definesinin üstüne kurulan yapının kapısını açmak, o zevk yaşayışının yelini bulmak diliyordu.
ملک و مال و اطلس این مرحله ** هست بر جان سبک‌رو سلسله
Bu kaynağın malı, mülkü, atlası, çabuk yürüyüp giden cana bir zincirdir.
سلسله‌ی زرین بدید و غره گشت ** ماند در سوراخ چاهی جان ز دشت
Buna kapılan, şu altın zinciri gördü de kapıldı, ruhu bir delik içinde kaldı, ovalara çıkamadı.
صورتش جنت به معنی دوزخی ** افعیی پر زهر و نقشش گل رخی 245
Görünüşü cennet ama hakikatte bir cehennem. Üstü güllü nakışlarla bezenmiş bir zehirli yılan.
گرچه مؤمن را سقر ندهد ضرر ** لیک هم بهتر بود زانجا گذر
İnanan kişiye cehennem zarar vermez ama oradan geçmemek daha iyidir ya.
گرچه دوزخ دور دارد زو نکال ** لیک جنت به ورا فی کل حال
Cehennem ona bir zeval vermez. Vermez ama herhalde cennet, onun için daha hoştur ya.
الحذر ای ناقصان زین گلرخی ** که بگاه صحبت آمد دوزخی
Ey noksan kişiler, şu gül yüzlülerden sakının. Onlarla konuşmaya kalktınız, düşüp kalkmaya başladınız mı anlarsınız ki onlar cehennemdir.
حکایت غلام هندو کی به خداوندزاده‌ی خود پنهان هوای آورده بود چون دختر را با مهتر زاده‌ای عقد کردند غلام خبر یافت رنجور شد و می‌گداخت و هیچ طبیب علت او را در نمی‌یافت و او را زهره‌ی گفتن نه
Bir Hintli köle, efendisinin kızına gizlice âşık olmuştu . Kızı, bir ulu adamın oğluna verdiler. Köle haber alınca hastalandı, yanıp yakılmaya başladı.Ne doktor,derdini anlıyordu,ne de onda söylemeye kudret vardı.
خواجه‌ای را بود هندو بنده‌ای ** پروریده کرده او را زنده‌ای
Zengin bir adamın Hintli bir kölesi vardı. Onu beslemiş, büyütmüş, Âdeta ölüyken diriltmişti.
علم و آدابش تمام آموخته ** در دلش شمع هنر افروخته 250
Bilgi ve edep belletmiş, gönlünde hüner ışığını yakmıştı.