نیم لحظه مدرکاتم شام و غدو ** هیچ خالی نیست زین اثبات و محو 3335
Aklım fikrim, zihnim yarım lahza bile bu yazıyı bozmadan hali değil.
کوزه‌گر با کوزه باشد کارساز ** کوزه از خود کی شود پهن و دراز
Testici testi ile uğraşıp durdukça testi hiç kendiliğinden genişleyebilir, büyür mü?
چوب در دست دروگر معتکف ** ورنه چون گردد بریده و متلف
Tahta dülgerin elindedir. Yoksa nasıl olur da kesilir, yahut başka bir tahtayla birleşir?
جامه اندر دست خیاطی بود ** ورنه از خود چون بدوزد یا درد
Kumaş, bir terzinin elinde olmadıkça kendiliğinden nasıl dikilir yahut biçilir?
مشک با سقا بود ای منتهی ** ورنه از خود چون شود پر یا تهی
Su kabı, ey akıllı adam sakanın elindedir. Öyle olmasa kendi kendine nasıl dolar, boşalır?
هر دمی پر می‌شوی تی می‌شوی ** پس بدانک در کف صنع ویی 3340
Sen de her an dolmada boşalmadasın. Bil ki onun sanat elindesin.
چشم‌بند از چشم روزی کی رود ** صنع از صانع چه سان شیدا شود
Gözündeki bu bağ kalktı mı sanatın sanatkarın elinde halden hale girmekte olduğunu anlarsın.
چشم‌داری تو به چشم خود نگر ** منگر از چشم سفیهی بی‌خبر
Gözün varsa kendi gözünle bir bak. Hiçbir şeyden haberi olmayan bir ahmağın gözüyle bakma.
گوش داری تو به گوش خود شنو ** گوش گولان را چرا باشی گرو
Kulağın varsa kendi kulağınla dinle duy. Neden sersemlerin kulağına kapılıyorsun?
بی ز تقلیدی نظر را پیشه کن ** هم برای عقل خود اندیشه کن
Taklide uymaksızın bakmayı adet edin, kendi aklını koru, onu düşün sen.
دیدن خوارزمشاه رحمه الله در سیران در موکب خود اسپی بس نادر و تعلق دل شاه به حسن و چستی آن اسپ و سرد کردن عمادالملک آن اسپ را در دل شاه و گزیدن شاه گفت او را بر دید خویش چنانک حکیم رحمةالله علیه در الهی‌نامه فرمود چون زبان حسد شود نخاس یوسفی یابی از گزی کرباس از دلالی برادران یوسف حسودانه در دل مشتریان آن چندان حسن پوشیده شد و زشت نمودن گرفت کی و کانوا فیه من الزاهدین
(BASLIK YOK)
بود امیری را یکی اسپی گزین ** در گله‌ی سلطان نبودش یک قرین 3345
Bir beyin pek güzel bir atı vardı. Padişahın at sürülerinde eşi yoktu.
او سواره گشت در موکب به گاه ** ناگهان دید اسپ را خوارزمشاه
Bir gün o ata binip padişahın alayına katıldı. Harzemşah’ın gözü, ansızın ona ilişti.
چشم شه را فر و رنگ او ربود ** تا به رجعت چشم شه با اسپ بود
Atın çalımı, rengi padişahın gözünü aldı. Dönünceye kadar o attan gözünü ayıramadı.
بر هر آن عضوش که افکندی نظر ** هر یکش خوشتر نمودی زان دگر
Hangi uzvuna baksa öbüründen daha güzel görünüyordu.
غیر چستی و گشی و روحنت ** حق برو افکنده بد نادر صفت
Çevikliğinden, güzelliğinden ruhaniyetinden başka Tanrı ona eşsiz bir güzellik vermişti.
پس تجسس کرد عقل پادشاه ** کین چه باشد که زند بر عقل راه 3350
Padişah aklıyla şöyle bir, araştırdı. Bu nedir ki aklımı çeldi? Dedi.
چشم من پرست و سیرست و غنی ** از دو صد خورشید دارد روشنی
Gözüm böyle atları çok gördü, toktur, ganidir. Belki böyle güneş gibi iki yüz at görmüş, aydınlanmıştır.
ای رخ شاهان بر من بیذقی ** نیم اسپم در رباید بی حقی
Şahların ruhları bence beydaktır. Böyle olduğu halde nasıl olur da bir yarım at, haksız olarak gözümü çeler?
جادوی کردست جادو آفرین ** جذبه باشد آن نه خاصیات این
Yoksa büyücüleri yaratan bir büyü mü yaptı? Bu, onun çekişi olmalı, atın hassası değil.
فاتحه خواند و بسی لا حول کرد ** فاتحه‌ش در سینه می‌افزود درد
Fatiha okudu, bir hayli lahavle çekti. Fakat okuduğu fatiha gönlündeki derdi çoğalttı.
زانک او را فاتحه خود می‌کشید ** فاتحه در جر و دفع آمد وحید 3355
Çünkü padişahı çeken zaten fatihaydı. Fatiha bir muradın olmasında, bir kötülükten kurtulmada birebirdir, ama onu bu derde sokan, fatihanın sahibi Tanrıydı.
گر نماید غیر هم تمویه اوست ** ور رود غیر از نظر تنبیه اوست
Göze bir başkasını gösterirse bu onun işidir. Gözden kendisinden başkası kaybolur, göz yalnız Hakk’ı görürse bu da onun uyandırmasıdır.
پس یقین گشتش که جذبه زان سریست ** کار حق هر لحظه نادر آوریست
Padişah, iyice anladı ki gönlünün akması Tanrıdan. Tanrının işi her an eşsiz örneksiz şeyler yaratmaktır.