آنچنان پا در حدید اولیترست ** که آنچنان پا عاقبت درد سرست
O çeşit ayağın bukağıya vurulması daha doğrudur. O çeşit ayak nihayet başa dert olur.
بیان مجاهد کی دست از مجاهده باز ندارد اگر چه داند بسطت عطاء حق را کی آن مقصود از طرف دیگر و به سبب نوع عمل دیگر بدو رساند کی در وهم او نبوده باشد او همه وهم و اومید درین طریق معین بسته باشد حلقه‌ی همین در می‌زند بوک حق تعالی آن روزی را از در دیگر بدو رساند کی او آن تدبیر نکرده باشد و یرزقه من حیث لا یحتسب العبد یدبر والله یقدر و بود کی بنده را وهم بندگی بود کی مرا از غیر این در برساند اگر چه من حلقه‌ی این در می‌زنم حق تعالی او را هم ازین در روزی رساند فی‌الجمله این همه درهای یکی سرایست مع تقریره
Dileğinin Tanrı tarafından kendi vehminde bile olmayan başka bir taraftan ve başka bir iş yüzünden verileceğini bilse bile bir iş için çalışıp çabalayan kişinin yine bütün vehmi ve ümidi, o muayyen yola bağlıdır; o kapının halkasını çalar durur. Fakat ulu Tanrı, o rızkı hiç düşünmediği bir başka kapıdan da verebilir. “Kulu hesaplamadığı yerden rızıklandırır” “Kul tedbirde bulunur, Tanrı takdir eder.” Olabilir ki kul, bir kulluk vehmine düşer, der ki: Ben bu kapının halkasını vuruyorum ama Tanrı, dileğimi başka bir kapıdan da verebilir. Ulu Tanrı, onu bu kapıdan da rızıklandırır, başka kapıdan da. Hasılı bütün bu kapılar, bir konağın kapılarıdır.
یا درین ره آیدم آن کام من ** یا چو باز آیم ز ره سوی وطن 4175
Ya bu yolda muradıma erişirim, yahut doğan gibi o yoldan döner yine yurduma gelirim.
بوک موقوفست کامم بر سفر ** چون سفر کردم بیابم در حضر
Belki muradıma erişmem sefere bağlıdır. Seferde bulamaz isem belki de oturduğum yerde bulurum.
یار را چندین بجویم جد و چست ** که بدانم که نمی‌بایست جست
Sevgiliyi öyle bir arayayım ki onu aramaya lüzum olmadığını bilinceye kadar bu aramadan vazgeçmeyeyim.
آن معیت کی رود در گوش من ** تا نگردم گرد دوران زمن
Zamanenin çevresinde dönüp dolaşmadıkça o beraberlik, kulağıma girer mi benim?
کی کنم من از معیت فهم راز ** جز که از بعد سفرهای دراز
Uzun ve uzak yerlere düşmeden bu beraberlik sırrını nasıl anlayabilirim?
حق معیت گفت و دل را مهر کرد ** تا که عکس آید به گوش دل نه طرد 4180
Tanrı, kullarıyla beraber olduğunu anlattı, sonra da bu sırrı gönlün aksetsin, bununla kanaat etmesin, bu sırrı araştırsın diye gönülü mühürledi.
چون سفرها کرد و داد راه داد ** بعد از آن مهر از دل او بر گشاد
Gönül seferlere düştü yollar aştı… Ondan sonra gönüldeki mührü açtı.
چون خطایین آن حساب با صفا ** گرددش روشن ز بعد دو خطا
Hesaptaki iki yanlış gibi hani. O iki yanlıştan sonra hesap aydınlanır, doğrulur ya, tıpkı onun gibi.
بعد از آن گوید اگر دانستمی ** این معیت را کی او را جستمی
Fakat seferden sonra der ki: Bu beraberliği bilseydim hiç onu arar mıydım?
دانش آن بود موقوف سفر ** ناید آن دانش به تیزی فکر
İyi ama onu anlamak sefere bağlıdır. O anlayış keskin fikirlerle elde edilmez ki.
آنچنان که وجه وام شیخ بود ** بسته و موقوف گریه‌ی آن وجود 4185
Hani Şeyh’in borcunun verilmesi de o çocuğun ağlamasına bağlıydı ya.
کودک حلواییی بگریست زار ** توخته شد وام آن شیخ کبار
Helvacı çocuk, zarı, zarı ağladı da o ulular Şeyhinin borcunu ödediler.
گفته شد آن داستان معنوی ** پیش ازین اندر خلال مثنوی
Bu manevi hikaye, bundan önce “Mesnevi” içinde söylendi.
در دلت خوف افکند از موضعی ** تا نباشد غیر آنت مطمعی
Ondan başka bir yerden tamah etmeyesin diye bir yerden gönlüne bir korkudur düşer.
در طمع فایده‌ی دیگر نهد ** وآن مرادت از کسی دیگر دهد
Fakat bu tamaha bir başka fayda verir; o muradın başka bir kimseden meydana gelir.
ای طمع در بسته در یک جای سخت ** که آیدم میوه از آن عالی‌درخت 4190
Ey bir yere sıkıca bağlanan, maksadını oradan uman, o yüce ağaçtan meyve elde edeyim diyen!
آن طمع زان جا نخواهد شد وفا ** بل ز جای دیگر آید آن عطا
O maksadın, oradan olmaz da Tanrı onu başka bir yerden verir.
آن طمع را پس چرا در تو نهاد ** چون نخواستت زان طرف آن چیز داد
Peki… O şeyi sana umduğun taraftan vermeyecekti de neden o tamahı sana verdi?
از برای حکمتی و صنعتی ** نیز تا باشد دلت در حیرتی
Gönlüne bir hayret gelsin diye; bir hikmet bir kudret göstermek için.
تا دلت حیران بود ای مستفید ** که مرادم از کجا خواهد رسد
Ey fayda dileyen! Muradım acaba nereden meydana gelecek diye gönlün hayran olsun diye.
تا بدانی عجز خویش و جهل خویش ** تا شود ایقان تو در غیب بیش 4195
Bu suretle kendi aczini, bilgisizliğini bilirsin de gayba olan inanın büsbütün fazlalaşır.
هم دلت حیران بود در منتجع ** که چه رویاند مصرف زین طمع
Gönlüm de menfaat gelecek yerde hayrete düşer. Acaba bu tamahtan bu ümitten ne hasıl olacak dersin.
طمع داری روزیی در درزیی ** تا ز خیاطی بی زر تا زیی
Terzilikten rızık umarsın, sağ oldukça terzilikle geçinir giderim dersin.
رزق تو در زرگری آرد پدید ** که ز وهمت بود آن مکسب بعید
Derken rızkın kuyumculuktan meydana geliverir. Halbuki o vehmine bile gelmemişti senin.